1 أَخَيْر تَاكُلُوا عَيْش قَرْقَاشْ بِالسَّلَامَةْ
مِنْ تَاكُلُوا لَحَمْ عُدُرْ بِمُشْكِلَةْ.
2 عَبِدْ عَاقِلْ يَمْلُكْ فِي وِلَيْد عَايِبْ هَنَا سِيدَهْ
وَ فِي أُسُطْ عِيَالْ سِيدَهْ، يَلْقَى وَرَثَتَهْ.
3 بِالنَّارْ، الصَّيَّاغِي يِصَفِّي
الدَّهَبْ وَ الْفُضَّةْ
وَ لَاكِنْ الْفِي قُلُوبْ النَّاسْ،
اللّٰهْ بَسْ يَكْشِفَهْ.
4 النَّادُمْ الْفَسِلْ يُخُطّ بَالَهْ
لِلْكَلَامْ الشَّيْن
وَ الْكَدَّابْ يَسْمَعْ
الْكَلَامْ الْيَخْرِبْ.
5 الْيِشَّمَّتْ لِلْمَسَاكِينْ
يَحْقِرْ خَالِقْهُمْ
وَ الْيَفْرَحْ بِدَمَارْ الْآخَرِينْ،
مَا يَجْعَلَوْه بَرِي.
6 عِيَالْ الْعِيَالْ تَاجْ لِجُدُودْهُمْ
وَ الْأَبَّهَاتْ شَرَفْ لِعِيَالْهُمْ.
7 الْكَلَامْ الْعَدِيلْ
مَا بِوَافِقْ لِلْمَطْمُوسْ
وَ الْكَلَامْ الْكِدِبْ
مَا بِشَابِهْ لِلْحَاكِمْ.
8 الرَّشْوَةْ مِثِلْ سِحِرْ
فِي فِكِرْ النَّادُمْ الْيَنْطِيهَا.
فِي أَيِّ بَكَانْ يِوَجِّهْ، يَنْجَحْ.
9 الْيِسَامِحْ الْخَطَا،
يِفَتِّشْ الْمَحَبَّةْ
وَ الْيِحَجِّي فِي الْخَطَا دَا،
يِفَرِّقْ الرُّفْقَانْ.
10 بِاللُّوَامَةْ،
يَفْهَمْ النَّادُمْ الْفَاهِمْ
وَ بِمِيَةْ ضَرْبَةْ كُلَ،
الْمَطْمُوسْ مَا يَفْهَمْ.
11 النَّادُمْ الْفَسِلْ يِفَتِّشْ إِلَّا عَمَلْ الْعَاصِي
وَ يِجِيبْ لِنَفْسَهْ عَذَابْ بَلَا رَحْمَةْ.
12 أَخَيْر تِقَابِلْ مَرْة الدُّودْ الْمُوَدِّرَةْ عِيَالْهَا
مِنْ تِقَابِلْ الْمَطْمُوسْ وَ نِفَاقَهْ.
13 الْيِبَدِّلْ الْخَيْر بِالشَّرّ،
الشَّرّ مَا يِكِسّ مِنْ بَيْتَهْ.
14 بِدَايَةْ الْهُرَاجْ مِثِلْ أَلْمِي السَّيْل.
قُبَّالْ مَا يَاكُلَكْ، أَمْرُقْ نَفْسَكْ.
15 أَشْيَاءْ إِتْنَيْن اللّٰهْ حَرَّمَاهُمْ،
تِبَرِّي الْغَلْطَانْ
وَ تِغَلِّطْ الْبَرِي.
16 شُنُو نِفِعْ الْقُرُسْ فِي إِيدْ الْمَطْمُوسْ؟
هَلْ يَشْرِي بَيَّهْ حِكْمَةْ؟
مُسْتَحِيلْ! هُو مَا عِنْدَهْ رَاسْ!
17 الرَّفِيقْ يِحِبَّكْ فِي كُلَّ وَكِتْ
وَ وَلْد أَمَّكْ وِلْدَوْه لِيِسَاعِدَكْ فِي الضِّيقَةْ.
18 إِلَّا قَلِيلْ الْفِهِمْ يُدُقّ صَدْرَهْ
وَ يَضْمَنْ قَرِيبَهْ.
19 الْيِحِبّ الْهُرَاجْ يِحِبّ الْخَطَا
وَ الْيِوَصِّفْ نَفْسَهْ يِجِيبْ لَيْهَا الدَّمَارْ.
20 الْقَلِبْ الْأَزْرَقْ مَا يَلْقَى خَيْر
وَ اللِّسَانْ الْكَدَّابْ يَقَعْ فِي الشَّرّ.
21 الْيَلْدَ الْمَطْمُوسْ يَلْقَى الْحِزِنْ
وَ أَبُو الْمُغَفَّلْ كُلَ مَا يَفْرَحْ.
22 الْقَلِبْ الْفَرْحَانْ يَشْفِي الْجِسِمْ
وَ الْقَلِبْ الْحَزْنَانْ يِيَبِّسْ الْجِلِدْ.
23 الْعَاصِي يِشِيلْ الرَّشْوَةْ بِسِرّ
أَشَانْ يِعَوِّجْ دُرُوبْ الشَّرِيعَةْ.
24 الْفَاهِمْ يُخُطّ عَيْنَهْ فِي الْحِكْمَةْ
وَ لَاكِنْ الْمَطْمُوسْ كَامِلْ مَا يِوَجِّهَّا.
25 الْوِلَيْد الْمَطْمُوسْ
يِجِيبْ الْحِزِنْ لِأَبُوهْ
وَ لِأَمَّهْ الْوِلْدَتَهْ،
يِمَرِّرْ لَيْهَا الْحَيَاةْ.
26 مَا عَدِيلْ تِعَاقِبْ الصَّالِحِينْ
وَ مَا عِنْدَكْ حَقّ تُدُقّ الْمُكَرَّمِينْ.
27 سِيدْ الْمَعْرَفَةْ مَا يِكَتِّرْ كَلَامَهْ،
وَ سِيدْ الْفِهِمْ هَادِي فِي نَفْسَهْ.
28 حَتَّى الْمُنَافِقْ كَنْ سَكَتْ،
يَجْعَلَوْه حَكِيمْ.
وَ كَنْ سَدَّ قَدُّومَهْ،
يَجْعَلَوْه فَاهِمْ.
1 Sɔ goŋ muru gə́ tudu gə meekulɔm
Maji unda kəi gə́ muru-gad gə takɔl taa loo keneŋ pəl-pəl.
2 Ŋgonjelookisi gə́ njekunda kəmkàr dɔ rəa’g lé
A ko̰ɓee dɔ ŋgon gə́ njera nérɔkul’g ləm,
Yeḛ a kiŋga nénduba mbuna ŋgako̰ na̰je’g ləm tɔ.
3 Bai-kɔr wɔji dɔ larnda ləm,
Bwa-bṵda wɔji dɔ larlɔr ləm tɔ,
Nɛ yeḛ gə́ njenaa mee dəwje lé
To Njesigənea̰ ɓa.
4 Njemeeyèr lé ur mbia gèŋ gə́ dɔ taŋgɔm’g ləm,
Njetaŋgɔm lé ur mbia njor gə́ dɔ ndo̰ dəw’d
Gə́ njepa ta gə́ majel ləm tɔ.
5 Yeḛ gə́ ula sul dɔ njendoo’g lé
Ila rɔkul gə́ boo dɔ njekṵdá’g,
Yeḛ gə́ al rəa dɔ njenékəmndoo’g lé
Bo̰ nérea a lal kɔs təa’g pai godo.
6 Ŋgan-meḛ-ŋgan deeje lé to dɔgugu lə ɓugaje ləm,
Bɔ-ŋganje lé to nérɔnduba lə ŋgan deeje ləm tɔ.
7 Ta gə́ maji dum lé d’a kiŋga rɔ mbəje’g el,
Nɛ ɓəd ɓa see taŋgɔm a teḛ ta dəw gə́ boo’g ɓəi wa.
8 Né gə́ dəw un ndogo ne maree lé
To asəna gə jər gə́ gadee ur kugu kəm deḛ gə́ njékiŋgaje’g
Néje lai gə́ yeḛ ra lé ndá a teḛkɔr ya.
9 Yeḛ gə́ ɔm kam dɔ né gə́ majel’g lé
Saŋg meenoji,
Nɛ yeḛ gə́ riba dəa pərəg lé
Ar baokuraje lə na̰ tḭ ne na̰ tɔ.
10 Ta gə́ pa gə dəw gə́ njegosonégər gɔl kára lé
Ndée né yaa̰ unda kunda mbə ji tɔl.
11 Njemeeyèr lé saŋg loo kɔs ta rəw,
Nɛ d’a kula njekaḭkula gə́ to ɓəl kədm-kədm mba karee oma̰ səa.
12 Kiŋga ko̰ da-urs gə d’odo ŋganee rəw lé
Maji unda kiŋga mbə-dəw dɔ némbə’g ləa.
13 Dəw gə́ ra némajel godə maji gə́ ra səa lé
Némajel a kya̰ mee kəi ləa nda̰ el.
14 Kun kudu ta kɔl na̰ lé
To kɔr kəm dṵgaso kar mán ɔd ne,
Kédé ɓa mba kar tamaḭ gə kɔl ḭ ɓəi lé
Ɔr rɔi gə́ gogo.
15 Njekɔr ta dɔ yeḛ gə́ ta wa dəa’g gə njegaŋ ta dɔ njemeekarabasur’g lé
Deḛ joo bɔr mina̰ kəm Njesigənea̰’g.
16 See lar gə́ ji mbə-dəw’g lé
Majee to ɗi wa.
See a ndogo ne kəmkàr wa.
Nɛ kəmkàr na mée tas.
17 Baokura ləi gə́ gəd lé ndigii gə ndɔje lai ya,
Nɛ ŋgokɔḭ lé d’ojee gə mba ndɔ némeekonje ləi ya.
18 Dəw gə́ kəmkàr na mée tas lé ɓa
Un ndia mba kuga ɓaŋg lə maree,
Yeḛ ɔs né naŋg mbata lə kuramaree tɔ.
19 Dəw gə́ ndigi takɔl yaa̰ lé
Kaiya ɓa yeḛ ndigi,
Yeḛ gə́ unda kaaree yaa̰ lé
Saŋg tuji gə́ boo.
20 Dəw gə́ mée majel lé iŋga né gə́ maji el ləm,
Ndo̰ njera né kori-kori lé aree oso dan némeeko̰’g ləm tɔ.
21 Njekoji mbə lé si dan némeeko̰’g,
Bɔ mbəje lé rɔlel ləa godo.
22 Mee dəw gə́ lelee lé to kuma̰ gə́ maji mbata lə darəa,
Nɛ rɔkwəi sululu lé sɔ siŋgarea tɔ.
23 Njemeeyèr lé taa néndogo-gel gə́ d’aree gə goo ŋgəḭ
Mba tuji ne rəw ta gaŋg gə́ gə dɔ najee.
24 Kəmkàr lé to no̰ njegosonégər’g njoroŋ,
Nɛ mbə-dəw lé kəmee to mbə̰ dɔ néje gə́ rudu naŋg’d.
25 Ŋgon gə́ to mbə lé to némeeko̰ lə bɔbeeje ləm,
Gə némeekad lə kea̰je gə́ njekojee ləm tɔ.
26 Kwɔji né dɔ njemeekarabasur’g karee uga lé
To gə goo rəbee el ləm,
Kunda dəwje gə́ boo mbata néra dee gə́ danasur lé
To gə goo rəbee el ləm tɔ.
27 Yeḛ gə́ gər goo tapeaje lé
To njegərgin né ləm,
Yeḛ gə́ mée kul lɔm lé
To gə́ njegosonégər ləm tɔ.
28 Mbə-dəw ya ɓa lé pata el ɓəi kara
D’ée gə́ njekəmkàr ləm,
Loo gə́ yeḛ ila təa maree’g ndag lé ndá
D’ée gə́ njegosonégər ləm tɔ.
