Salomo̰ taa ŋgolə mbai gə́ Ejiptə gə́ dené ləa
1 Salomo̰ ɔm na̰’d gə Parao̰, mbai gə́ Ejiptə gə goo rəw taa gə́ yeḛ taa ŋgonee gə́ dené kára gə́ dené ləa lé. Yeḛ ree səa aree si mee ɓee-boo’g lə Dabid, saar karee tɔl kula gə́ wɔji dɔ kəi ləa-yeḛ ləm, gə kəi lə Njesigənea̰ ləma, gə ndògo-bɔrɔ gə́ gugu dɔ Jerusalem ləm lé bém tɔ.
2 Koso-dəwje d’inja nékinjanéməsje dɔ looje gə́ ndəw’g ya kára ba mbata saar mee ndəa’g neelé deḛ ra kəi gə mbata ri Njesigənea̰ el ɓəi. 3 Salomo̰ unda Njesigənea̰ dan kəmee’g ləm, gə un néraje lə bɔbeeje gə́ Dabid lad ləm tɔ. Nɛ né kára ba lé dɔ looje’d gə́ ndəw ya kára ba ɓa yeḛ inja nékinjanéməsje keneŋ ləm, yeḛ roo néje gə́ ə̰də sululu keneŋ ləm tɔ.
Salomo̰ dəji Njesigənea̰ kəmkàr mba ko̰ ne ɓee
4 Mbai aw Gabao̰ mba kinja nékinjaməs keneŋ mbata yee ɓa to loo gə́ ndəw gə́ boo ur dɔ mareeje’g. Salomo̰ inja nékinjanéməsje gə́ ka̰ roo as tɔl-dɔg (1.000) dɔ loo-nékinjaməs’g neelé. 5 Loo gə́ Gabao̰ lé Njesigənea̰ teḛ dɔ Salomo̰’g gə ni loondul’g ndá yeḛ ulá pana: Maji kari dəjim né gə́ i ndigi mba kam m’ari ya.
6 Salomo̰ tel ilá keneŋ pana: I ra gə bɔm Dabid gə́ to kura ləi lé boo-némeemajije mbata yeḛ njaa nɔḭ’g gə ŋgonkoji ləm, gə néra gə́ gə dɔ najee ləma, mée to kára ba sur dɔi’g ləm tɔ, gə goo boo-némeemajije neelé ɓa i aree ne ŋgon gə́ si dɔ kalimbai’g ləa ɓogənè ya. 7 Ɓasinè lé Njesigənea̰ Ala ləm, i ar kura ləi taa tor bɔbeeje gə́ Dabid loo ko̰ɓee’g ləa, nɛ ma m’to basa ɓəi, m’as gər goso kɔr no̰ dəwje el ɓəi tɔ. 8 Kura ləi si mbuna koso-dəwje’g ləi gə́ i mbər dee, to koso-dəwje gə́ taa loo pəl-pəl, gə́ dəw askəm tura dee əsé koo bula lə dee el mbata bula lə dee gə́ al dɔ loo sula lé tɔ. 9 Bèe ndá maji kari ula gosonégər mee kura’g ləi gə mba karee gaŋg ne rəwta lə koso-dəwje ləi ləm, gə mba gər kɔr ne kəm né gə́ maji gə né gə́ majel ləm tɔ. Mbata see na̰ ɓa a kaskəm gaŋg rəwta lə koso-dəwje ləi gə́ to dəwje gə́ bula digi-digi neelé gə dɔrea wa.
10 Né gə́ Salomo̰ dəji neelé taa kəm Mbaidɔmbaije rəgm ya. 11 Yen ŋga Ala ulá pana: To gə́ yee gə́ nee ɓa gə́ né gə́ i dəji mbata i dəji si kar kuri əw el ləm, i dəji nébaoje el ləma, i dəji mba kar njéba̰je ləi d’wəi el ləm tɔ nɛ i dəji gosonégər ɓa gə mba kɔr ne kəm ta gə́ gə dɔ najee ndá, 12 aa oo, m’a ra né gə goo ta gə́ teḛ tai’g lé ya. M’a kula ta kəmkàr gə gosonégər məəi’g yaa̰ gə mba kar dəw oo gari gə́ togə́bè kédé nɔḭ’g el ləm, dəw gə́ a kas səi gə́ a korè gooi kara a koo el ləm tɔ. 13 M’a kari né gə́ raŋg gə́ i dəji el, nébaoje ləm, gə riɓar ləm tɔ gə mba kar ndɔ si kəmba ləi lé mbai gə́ rara kara gə́ a kas səi lé a godo. 14 Bèe ɓa ɓó lé i njaa dan kila-rəwje’g ləm ləm, gə aa dɔ godndumje gə torndumje ləm tɔ, to gə́ bɔbije Dabid ra ndá m’a kɔm ndɔje ləi dɔ maree’g ya.
15 Salomo̰ ndel dɔ ɓi’g ndá yeḛ oo to gə́ Ala wɔji səa ta gə ni. Salomo̰ tel aw Jerusalem ndá yeḛ aw aar no̰ sa̰duk-manrɔ’g lə Njesigənea̰. Yeḛ inja nékinjanéməsje gə́ ka̰ roo ləm, gə nékinjanéməsje gə́ wɔji dɔ kɔm na̰’d ləm tɔ, tɔɓəi yeḛ ra muru-gad mbata lə kuraje ləa lai tɔ.
Rəwta-gaŋg lə Salomo̰
16 Gée gə́ gogo ndá kaiya-denéje joo ree no̰ mbai’g lé. 17 Dené gə́ kára pana: Mbai ləm, ar məəi oso lemsé dɔm’g, ma jeḛ gə dené neelé j’isije na̰’d mee kəi gə́ kára ba ya ndá ma m’oji ŋgon mbɔree’g mee kəi’g neelé. 18 Ndɔ munda gogo ndá dené neelé kara oji ŋgon tɔ. Jeḛ səa ya ɓa j’isije na̰’d mee kəi’g, dəw gə́ raŋg kára kara si sə sí mee kəi’g neelé el, jeḛ səa ya joo ba. 19 Ŋgolə dené neelé wəi loondul’g mbata yeḛ to dəa’g ndá, 20 yeḛ ḭta dan loo’g un ŋgonəm kaarm’g, loo gə́ ma kura ləi gə́ dené m’toɓi lé, aw ilá kaaree’g ndá yeḛ tel gə ŋgonee gə́ wəi lé ɓa ree ila kaarm-ma’g. 21 Loo gə́ m’teḛ gə ndɔ ɓa m’ḭta gə mba kar ŋgonəm lé mbà il ndá aa oo, yeḛ wəi. Nɛ teḛ gə ndɔ lé ma m’ée gərərə ndá aa oo, yeḛ to ŋgonəm gə́ ma m’ojee lé el.
22 Dené gə́ kára lé ɔs ta lə maree rəw pana: Wah! Yeḛ gə́ kəmba lé ɓa to ŋgonm-ma ndá to ŋgoni ya ɓa wəi.
Nɛ dené lé tel pana: Wah! To ŋgoni-i ya ɓa wəi ndá yeḛ gə́ kəmba lé to kama ya.
Yee ɓa gə́ taje gə́ deḛ kɔl ne na̰ no̰ mbai’g lé. 23 Mbai lé pa pana: Dené gə́ kára pana: Yeḛ gə́ kəmba to ka̰ neḛ ndá ŋgonee-yeḛ ɓa wəi. Ndá yeḛ gə́ kára pana: Wah! Ŋgonee-yeḛ ɓa wəi nɛ yeḛ gə́ kəmba lé ɓa to ka̰ neḛ-neḛ. 24 Mbai lé ila ta keneŋ pana: Amje kiambas. Ndá deḛ d’un kiambas lé ree ne no̰ mbai’g ya tɔ.
25 Mbai lé pana: Ḭjaje ŋgon gə́ kəmba lé dana gaŋgje arje dené gə́ kára dɔdumee ləm, arje yeḛ gə́ kára dɔdumee ləm tɔ.
26 Nɛ dené gə́ ŋgonee to kəmba lé mée tɔsee gə no̰ mbigi-mbigi mbata ŋgonee ndá yeḛ ula mbai lé pana: Ǝi mbai ləm, aree ŋgon gə́ kəmba lé gə́ kar ya ɓó tɔlee el. Nɛ yeḛ gə́ kára lé pana: Maji karee to kama el ləm, to kea̰-yeḛ el ləm tɔ ndá, gaŋgee dana gə́ gaŋg ya.
27 Yen ŋga mbai lé un ta pa pana: Arje dené gə́ pata kédé pana: Tɔl ŋgon gə́ kəmba el lé ɓa mbata yeḛ ɓa gə́ ko̰ ŋgonje lé ya.
28 Dəwje gə́ Israɛl lai, loo gə́ d’oo ta gə́ mbai gaŋg lé ndá deḛ ɓəl mbai lé mbata deḛ d’oo ne kəmkàr gə́ Ala aree gə mba gaŋg ne rəw-taje ya.
Suleymaan akhad bineeyit malik Masir
1 Wa Suleymaan naasab Firʼoon malik Masir. Hu akhad bineeyit Firʼoon wa khattaaha fi madiinat Dawuud lahaddi hu kammal buna beetah al-halaalah wa beet Allah wa durdur al-muhawwig Uruchaliim.
2 Wa fi l-wakit da, al-chaʼab gaaʼidiin yigaddumu dahaayaahum le Allah fi l-bakaanaat al-aaliyiin achaan lissaaʼ ma bano beet Allah. 3 Wa Suleymaan indah hubb le Allah wa gaaʼid yitabbig al-churuut al-antaahum leyah abuuh Dawuud. Wa laakin hu kula gaaʼid yigaddim dahaaya wa yiharrig bakhuur fi l-bakaanaat al-aaliyiin.
Allah anta hikma le Suleymaan
4 Wa yoom waahid, al-malik macha hillit Gibʼuun le yigaddim dahaaya fi bakaan al-ibaada hinaak. Wa da bakaan al-ibaada al-muhimm ziyaada. Wa Suleymaan gaddam 1 000 dahaaya muharragiin fi l-madbah da. 5 Wa fi Gibʼuun, Allah baan le Suleymaan be l-leel fi ruʼya wa gaal leyah : «Atlub minni al-cheyy al-inta tidoorah wa ana nantiih leek.» 6 Wa Suleymaan radda wa gaal : «Inta sawweet kheer katiir le abuuyi Dawuud abdak achaan hu taabaʼ derbak be amaan wa adaala wa galib abyad. Wa inta hafadt leyah al-kheer al-katiir da wa anteetah wileed al-chaal mulkah al-yoom. 7 Wa hassaʼ da, ya Allah Ilaahi, inta bas al-darrajtini ana abdak malik fi gadd abuuyi Dawuud. Wa ana lissaaʼni sabi wa ma naʼarif kikkeef nahkim. 8 Wa ana abdak gaaʼid fi ust al-chaʼab al-inta azaltuhum. Wa l-chaʼab dool min katarathum wa la yinhasbu wa la yinʼaddo. 9 Arzukhni ana abdak be galib al-indah hikma le nahkim fi chaʼabak wa naʼarif al-zeen wa l-fasil. Achaan yaatu yagdar yahkim fi chaʼabak al-katiiriin dool ?»
10 Wa l-Rabb khibil talab Suleymaan al-gaddamah leyah da. 11 Wa l-Rabb radda leyah wa gaal : «Inta talabt al-hikma bas wa la talabt umur tawiil wa la talabt maal wa la talabt moot udwaanak laakin inta talabt al-fihim le tahkim be l-adaala. 12 Daahu ana nihaggig talabak wa nantiik hikma wa fihim al-abadan ma anteetah le naadum min gablak wa la min baʼadak. 13 Wa ana nantiik al-cheyy al-inta ma talabtah kula. Nantiik al-khuna wa l-azama wa fi kulla muddit hayaatak ma fi malik min al-muluuk al-yabga mislak. 14 Wa kan titaabiʼ derbi wa tahfad churuuti wa wasiiyaati misil Dawuud abuuk, ana nitawwil umrak.»
15 Wa wakit Suleymaan wiʼi, hu irif kadar hu riʼi. Wa khalaas, gamma macha Uruchaliim wa wagaf giddaam sanduug muʼaahadat al-Rabb. Wa hu gaddam dahaaya muharragiin wa dahaaya salaama. Wa baʼad da, hu sawwa aazuuma le masaaʼiilah.
Hikmat al-malik Suleymaan
16 Wa yoom waahid, awiin itneen charaamiit jin giddaam al-malik. 17 Wa l-waahide min al-awiin deel gaalat : «Ya siidi al-malik ! Ana wa l-mara di saaknaat fi nafs al-beet. Wa wakit ana wilidt, hi kula gaaʼide. 18 Wa baʼad talaata yoom, hi kula wildat. Wa aniina gaaʼidaat sawa, naadum aakhar maʼaana fi l-beet ke ma fiih illa aniina al-itneen. 19 Wa wald al-mara di maat be l-leel achaan hi ragadat foogah. 20 Wa hi gammat ust al-leel wa chaalat wileedi al-raagid jambi. Wa da wakit ana khaadmak naayme. Wa hi hadanatah giddaamha wa wileedha al-mayyit kamaan raggadatah giddaami. 21 Wa be fajur wakit gammeet niraddiʼ wileedi, ligiitah mayyit. Wa wakit al-sabaah asbah, ana akkadt al-wileed da adiil wa irift kadar da ma wileedi al-ana wilidtah.» 22 Wa l-mara al-aakhara gaalat : «La, ma ke ! Al-wileed al-hayy da bas hanaayi wa l-mayyit da hanaaki.» Wa l-mara al-awwalaaniiye gaalat : «Abadan ! Wileedki inti bas al-mayyit wa wileedi ana bas al-hayy.» Wa be misil da, hinna gamman yilkhaalatan giddaam al-malik.
23 Wa l-malik gaal leehin : «Al-waahide minkan gaalat : ‹Al-wileed al-hayy hanaayi wa l-mayyit hanaaki.› Wa l-aakhara tuguul : ‹La ! Wileedki inti bas al-mayyit wa hanaayi ana bas al-hayy.›» 24 Wa khalaas, al-malik gaal : «Jiibu leyi seef.» Wa jaabo seef le l-malik. 25 Wa l-malik gaal : «Agtaʼo al-sakhiir al-hayy da bakaanteen wa antu nuss le l-waahide wa nuss le l-aakhara.»
26 Wa khalaas fi l-bakaan da, amm al-sakhiir al-hayy hannat le sakhiirha wa gaalat le l-malik : «Ya siidi al-malik, antiiha al-sakhiir da. Ma taktuluuh !» Wa laakin al-mara al-aakhara tuguul : «Agtaʼo al-sakhiir ! Wa be misil da, wa la ana nalgaah wa la hi talgaah.» 27 Wa khalaas, al-malik gaal : «Antu al-sakhiir al-hayy da le l-mara al-awwalaaniiye. Ma taktuluuh achaan hi bas ammah.»
28 Wa kulla Bani Israaʼiil simʼo be l-chariiʼa al-sawwaaha Suleymaan. Wa humman khaafo minnah achaan irfo kadar al-Rabb antaah hikma le yahkim be l-adaala.
