Al-wasiiye al-akhiire hana Dawuud
1 Wa wakit Dawuud irif kadar hu gariib yumuut, anta wasiiye le wileedah Suleymaan. Wa gaal : 2 «Ana gariib nikhalli al-dunya. Chidd heelak wa abga raajil ! 3 Taabiʼ kalaam Allah Ilaahak wa amchi fi derbah. Ahfad gawaaniinah wa wasiiyaatah wa churuutah wa muʼaahadatah wa kulla cheyy al-maktuub fi Tawraat Muusa. Wa be da, inta tanjah fi kulla cheyy al-tisawwiih wa fi ayyi bakaan al-tamchi. 4 Achaan Allah gaal yihaggig kalaamah al-gaalah leyi. Hu gaal : ‹Kan naas zurriiytak yamchu adiil wa yisawwu al-hagg be kulla guluubhum wa kulla fikirhum, khalaas daayman yukuun naadum min zurriiytak fi kursi al-muluk hana Bani Israaʼiil.›»
5 Wa Dawuud gaal : «Inta taʼarif tamaam al-cheyy al-sawwaah leyi Yuwaab wileedha le Saruuya. Hu bas al-katalaahum le kubaaraat al-askar al-itneen hana Bani Israaʼiil yaʼni Abniir wileed Niir wa Amaasa wileed Yatar. Wa daffag dammuhum fi wakit al-salaama wa chaal masʼuuliiyit katilhum. 6 Wa alʼaamal maʼaayah be hikma achaan ma tikhalli yabga chaayib wa la yumuut be salaam.
7 «Wa fakkir fi iyaal Barzillaay al-min turaab Gilʼaad wa sawwi leehum al-kheer. Wa khalliihum yabgo min al-naas al-yaakulu maʼaak inta al-malik achaan humman fazaʼooni wakit ana muʼarrid min akhuuk Abchaluum.
8 «Wa fakkir fi Chimʼi wileed Giira min gabiilat Banyaamiin min hillit Bahuriim al-gaaʼid jambak. Hu laʼanni ziyaada wakit ana muʼarrid maachi Mahanaayim. Wa laakin wakit ana mugabbil, hu ligaani ale bahar al-Urdun wa ana halaft leyah be Allah wa gult ma naktulah be l-seef. 9 Wa hassaʼ, ma tajʼalah naadum bari. Achaan inta raajil hakiim wa taʼarif al-cheyy al-waajib tisawwiih leyah. Wa be suuf raasah al-abyad da kula, aktulah.»
10 Wa Dawuud maat wa lihig abbahaatah wa dafanooh fi madiinat Dawuud fi Uruchaliim. 11 Wa muddit hukum Dawuud fi kulla balad Israaʼiil 40 sana. Hu hakam 7 sana fi Hibruun wa 33 sana fi Uruchaliim. 12 Wa Suleymaan chaal kursi al-muluk hana abuuh Dawuud. Wa mulkah bigi saabit.
Aduniiya hakamo leyah be l-moot
13 Wa Aduniiya wileedha le Haggiit ja le Batchaabaʼ amm Suleymaan. Wa hi gaalat leyah : «Jaytak di aafe bas ?» Wa hu gaal leeha : «Aafe.» 14 Wa gaal battaan : «Indi kilme nuguulha leeki.» Wa hi gaalat : «Guulha.» 15 Wa hu gaal : «Inti taʼarfi kadar al-muluk da hanaayi ana wa kulla Bani Israaʼiil yidooru ana nabga malik. Wa laakin al-muluk marag minni wa wagaʼ le akhuuyi Suleymaan achaan Allah bas dawwar kadar hu yabga malik. 16 Wa hassaʼ da, indi talab waahid nigaddimah leeki. Ma taabe leyi.» Wa hi gaalat leyah : «Kallim !» 17 Wa hu gaal : «Min fadulki guuli le l-malik Suleymaan yantiini Abichaag al-min hillit Chuunam le tabga marti. Hu ma yaaba leeki.» 18 Wa Batchaabaʼ gaalat : «Da adiil. Ana zaati namchi nikallim al-malik be l-cheyy al-bukhussak.»
19 Wa khalaas, Batchaabaʼ machat bakaan al-malik Suleymaan le tihajji leyah be l-cheyy al-bukhuss Aduniiya. Wa wakit dakhalat, al-malik gamma laagaaha le ammah wa sajad leeha. Wa baʼad da, gamma gaʼad fi kursiih wa khatta kursi aakhar le ammah be nussah al-zeenaay. 20 Wa Batchaabaʼ gaalat leyah : «Indi talab sakhayyar ke nigaddimah leek wa laakin ma taaba leyi.» Wa l-malik gaal leeha : «Gaddimi talabki, ya ammi. Ana ma naaba leeki.» 21 Wa hi gaalat leyah : «Hal ma nagdaro nantu Abichaag al-min hillit Chuunam le akhuuk Aduniiya le tabga martah walla ?» 22 Wa l-malik Suleymaan radda le ammah wa gaal : «Maala tatulbi Abichaag al-min hillit Chuunam le Aduniiya ? Hu akhuuyi al-kabiir. Wa misil da, atulbi al-muluk leyah hu wa le Abiyaatar raajil al-diin wa le Yuwaab wileedha le Saruuya kula !»
23 Wa khalaas, al-malik Suleymaan halaf be Allah wa gaal : «Khalli al-Rabb yiʼaakhibni ikhaab chadiid kan Aduniiya ma kaffa be hayaatah taman al-talab al-hu gaddamah da. 24 Wa Allah al-Hayy bas sabbataani fi kursi al-muluk hana abuuyi Dawuud wa anta al-muluk da leyi ana wa le zurriiyti misil hu gaalah. Wa l-yoom bas, Aduniiya yumuut.»
25 Wa khalaas, al-malik Suleymaan rassalah le Banaaya wileed Yahuuyadaʼ. Wa hu macha darabah le Aduniiya wa katalah.
Suleymaan tarad Abiyaatar
26 Wa kan le Abiyaatar raajil al-diin kamaan, al-malik gaal : «Amchi le ziraaʼtak fi Anatuut achaan al-moot waajib leek. Wa laakin ana ma naktulak al-yoom achaan inta chilt sanduug Allah al-Rabb giddaam abuuyi Dawuud wa inta tiʼibt maʼaayah fi kulla diigtah.» 27 Wa be misil da, Suleymaan tarad Abiyaatar min khidimtah hana rujaal al-diin achaan yihaggig al-kalaam al-gaalah Allah fi zurriiyit Ali fi Chiilooh.
28 Wa wakit Yuwaab simiʼ be l-khabar da, gamma arrad wa macha fi kheemat Allah wa karab guruun al-madbah. Wa da achaan hu aba ma andamma maʼa Abchaluum wa laakin andamma maʼa Aduniiya. 29 Wa jo khabbaro al-malik Suleymaan kadar Yuwaab arrad wa allabbad fi lubb kheemat Allah wa gaaʼid jamb al-madbah. Wa khalaas, Suleymaan rassal Banaaya wileed Yahuuyadaʼ wa gaal leyah : «Amchi aktulah.» 30 Wa Banaaya dakhal fi kheemat Allah wa gaal le Yuwaab : «Al-malik buguul : ‹Amrug min al-bakaan da.›» Wa Yuwaab gaal : «La ! Ana numuut hini.»
Wa khalaas, Banaaya gabbal bakaan al-malik wa ooraah be l-kalaam al-Yuwaab raddaah leyah. 31 Wa l-malik gaal leyah : «Sawwi misil hu gaalah ! Aktulah wa adfinah fi bakaanah da bas. Wa be misil da, ana wa aayilat abuuyi nukuunu bariyiin min al-dimam al-katalaahum Yuwaab bala sabab. 32 Wa khalli Allah yigabbil leyah al-dimam dool fi raasah achaan hu katal be l-seef naaseen al-adiiliin wa akheer minnah wa abuuyi Dawuud ma indah khabar. Hu katal Abniir wileed Niir khaayid deech Bani Israaʼiil wa Amaasa wileed Yatar khaayid deech Bani Yahuuza. 33 Khalli Allah yigabbil al-dimam dool fi raas Yuwaab wa fi zurriiytah ila l-abad. Wa laakin le Dawuud kamaan, khalli Allah yijiib al-salaam al-daayim fi zurriiytah wa fi beetah wa fi mulkah.»
34 Wa khalaas, Banaaya wileed Yahuuyadaʼ macha le Yuwaab dakhal leyah wa katalah. Wa dafanooh fi beetah fi l-kadaade. 35 Wa l-malik khattaah le Banaaya wileed Yahuuyadaʼ khaayid al-deech fi badal Yuwaab. Wa le Saduukh, khattaah raajil al-diin fi badal Abiyaatar.
Suleymaan hakamah le Chimʼi
36 Wa l-malik naadaah le Chimʼi wa gaal leyah : «Abni leek beet fi Uruchaliim wa askun fi lubb al-madiina wa ma tamchi ayyi bakaan. 37 Wa aʼarif tamaam kan yoom inta maragt min al-madiina di wa gataʼt waadi Khidruun da, tumuut. Wa inta bas tabga masʼuul min mootak.» 38 Wa Chimʼi radda le l-malik wa gaal : «Kalaamak adiil ! Ana khaddaamak nisawwi kula cheyy al-inta siidi al-malik gultah.» Wa Chimʼi sakan tawwal fi Uruchaliim.
39 Wa laakin baʼad talaata sana, abiid itneen hana Chimʼi arrado wa macho bakaan Akiich wileed Maʼaaka malik hillit Gaat. Wa jo khabbarooh le Chimʼi wa gaalo leyah : «Daahu abiidak macho hillit Gaat.» 40 Wa tawwaali, Chimʼi gamma chadda humaara wa macha hillit Gaat bakaan Akiich le yichiil abiidah. Wa khalaas, Chimʼi chaal wa jaab abiidah min hillit Gaat. 41 Wa jo khabbarooh le Suleymaan kadar Chimʼi marag min Uruchaliim wa macha hillit Gaat wa gabbal.
42 Wa khalaas, al-malik rassal naadaah le Chimʼi wa gaal leyah : «Ana ma hallaftak be Allah wa hazzartak wa gult leek : ‹Aʼarif tamaam kan yoom maragt min al-madiina di wa macheet fi ayyi bakaan, tumuut.› Wa inta gult : ‹Tamaam ! Simiʼt kalaamak.› 43 Wa maala ma khuft min al-haliife al-sawweetha giddaam Allah ? Wa maala ma tabbagt amri al-amartak beyah ?» 44 Wa l-malik gaal battaan le Chimʼi : «Inta taʼarif kulla l-fasaala al-sawweetha be niiytak le abuuyi Dawuud. Allah yigabbil leek fasaaltak di fi raasak. 45 Wa laakin Allah yibaarikni ana al-malik Suleymaan wa yisabbit kursi al-muluk hana abuuyi Dawuud wa yagood ila l-abad giddaam Allah.» 46 Wa baʼad da, al-malik anta amur le Banaaya wileed Yahuuyadaʼ wa hu macha darabah le Chimʼi lahaddi maat. Wa be misil da, al-muluk hana malik Suleymaan bigi saabit.
David kee zah wul nyi Salomo
1 Ka zah'nan mai David mo tǝ yah wun ge gwari ɓe, lai wel ah Salomo ne ɓǝ, faa: 2 Mo ẽe, me yah wun gwari o, mo swaa suu ɓo mo yea pǝ dǝworre. 3 Sai mo syee mor ɓǝ faa Dǝɓlii Masǝŋ ɓo, mo syee tǝ fahlii ah ra, mo byak ɓǝ lai tǝkine ɓǝ cuu ah ra mai mo ŋwǝǝ ɓo pǝ ɗerewol ɓǝ lai Mosus, mor ka mo yea ne pejii pǝ fan joŋ ɓo tǝkine pǝ cok daŋ moo ga gŋ, 4 mor ka Dǝɓlii mo joŋko ɓǝ mai mo faako ɓo nyi me baa ge cok ahe. Mor Dǝɓlii faa: Wee ɓo mo byakra ɓal syel ɓǝǝ pǝsãh mo syeera mor ɓe ne zahzyil ɓǝǝ daŋ ɓe, dǝɓ ma kaa tǝ fakal goŋ Israel ka ga pee gin morsǝ̃ǝ ɓo ya syaŋsyaŋ.
5 Amo laŋ, mo tǝ ɓǝ fan mai Joaɓ we Seruja mo joŋ wo ɓe ɓe, tǝgba faa, ako ye fan mai mo joŋko wo swah sooje za Israel matǝ gwa, Abner we Ner ne Amasa we Yeter, mai mo ik ra pǝ wulli, faŋ val tǝ ɓǝ syim ma zah sal ne cok mai ɓǝ kaa jam mo zyeɓ ɓo, so ɓǝɓe' ah no tǝtǝl ahe. 6 Sai mo joŋ yeɓ ne fatan mai mo ne ko, mo soɓ ko ge pǝ pal ne tam ah ne jam ka. 7 Amma mǝ wee Barzilai ma Giliat sye, mo joŋ ra pǝsãhe, mo soɓ ra yea kǝsyil za ma renra farel ne mo, mor gbahra jol ɓe ne cok mai me tǝ ɗuu ɓǝ naa pa ɓo Absolon ganne. 8 So Syimai we Gera dǝɓ ban Benyaamin ma Bakurim a no wo ɓo ta. Ne cok me tǝ ga Makanayim, tǝǝ me pǝɓe' no cam. Amma ne cok me tǝ pii soo gin yaŋ, ge zyaŋ tǝ ɓe pǝ el Yordan, me haa zah nyi ko ne tǝɗii Dǝɓlii, me faa: Me ka ga i mo pǝ wul ne kafahe ya. 9 Zǝzǝ̃ǝko mo soɓ ko bai ŋgoŋ kiita tǝl ah ka. Amo ye dǝɓ ma ne fatanne, mo ga tǝ fan mai moo ga joŋ ne ki. Mo soɓ ma wul ɓaŋ ko ne suu ah ka, amma mo i ko pǝ wulli.
Wul David
10 Ne cok David mo wuu, so ciira ko yaŋ ah Jerusalem. 11 David kaa goŋ tǝ za Israel syii jemma nai, mor kaa goŋ yaŋ Hebron syii rǝŋ, kaa yaŋ Jerusalem syii jemma sai tǝtǝl sai. 12 So Salomo kaa tǝ fakal pah ah David , goŋ ah joŋ pǝyǝkki.
Salomo joŋ goŋ ah pǝyǝkki
13 Comki Adonija we Haggit ge wo Batseba mah Salomo, mah Salomo fii ko: Mo ge ɓo jam ne? Zyii faa: Jam yo. 14 So faa: Me no ne ɓǝ ka faa ne mo. Batseba faa: Mo faa o. 15 So tǝŋ ɓǝ faa: Mo tǝ ɓe, goŋ nyẽe goŋ ɓe yo, za Israel daŋ rǝkra nahnǝn ɓo tǝ ɓe, tǝ byakra ka me kaa goŋe, amma goŋ so fer ciŋ mǝ naa pa ɓe ɓe, mor Dǝɓlii ye nyi nyi ko. 16 Zǝzǝ̃ǝko me ga fii fan jol ɓo vaŋno, ka mo jiŋ fan ah nyi me ka. Batseba zyii zah ah faa: Mo fii o. 17 Faa: Mo faa ɓǝ nyi goŋ Salomo, ka pee bai zyii joŋ ɓǝ faa ɓo ya, mo faa nyi mo nyiko Abisak mǝlaŋ win yaŋ Sunem nyi me kanne. 18 Batseba zyii faa: Pǝsãhe, me ga faa ɓǝ ɓo nyi goŋe.
19 So Batseba ur kal ge wo goŋ Salomo ka faa ɓǝ Adonija nyi ko, so goŋ ur ka zyaŋ tǝ mah ahe, ɗǝŋ ge sǝŋ pel ahe. So jin ge kaa tǝ fakal ahe, so faa mo ɓaŋra fakal goŋ kan nyi mah goŋe. Mah ah kaa jokǝsãh ahe. 20 So Batseba faa: Ame no ne fii biŋ ka fii mo, ka mo pee bai joŋ fan ah nyi me ka. Goŋ zyii faa: Mo fii o mǝǝ, me ka pee bai joŋ fan ah nyi mo ya. 21 Batseba faa: Mo soɓ naa pa ɓo Adonija kan Abisak mǝlaŋ win yaŋ Sunem. 22 Goŋ Salomo zyii zah mah ah faa: Kaiya, amo fii Abisak nyi Adonija mor fẽene? Pǝram mo fii goŋ nyi ko o ta! Mor naa pa ɓe malii yo, pa joŋzahsyiŋ Abiatar ne Joaɓ we Seruja ara mor ahe. 23 So goŋ haa zah ne tǝɗii Dǝɓlii faa: Adonija mo soo ɓǝ mai ne cee suu ah ya ɓe, Dǝɓlii mo joŋ me nai sye nai sye, ŋhaa mo kal tǝl ah laŋ ta. 24 Mor Dǝɓlii ma ne cee ye ɓaŋ me kan goŋ ne me tǝ fakal pa ɓe David, ako ye nyi yaŋ nyi me tǝgbana mo faako. Adonija ga wǝ tǝ'nah maiko. 25 So goŋ Salomo pee Benaja we Jehojada ge i Adonija pǝ wulli.
26 Goŋ Salomo so faa nyi pa joŋzahsyiŋ Abiatar: Mo ge pǝ cok kal ɓo Anatot, amo kii ɓo nǝn pǝkoŋ wulli, amma me ka i mo pǝ wul tǝ'nah ya ba, mor mo ɓaŋ sunduku Dǝɓlii pel pa ɓe David, amo laa bone ɓo ne pa ɓe pǝlli. 27 Salomo nǝǝ Abiatar gin tǝ yeɓ zahsyiŋ ɓoo. Fan ah joŋ ka baa ɓǝ mai Dǝɓlii mo faa ɓo tǝ yaŋ Eli yaŋ Silo.
28 Ne cok ɓǝ ah mo cii ge dai Joaɓ, so ɗuu kal ge gbǝ ciŋ ma pǝ cok joŋ syiŋrĩ. Mor Joaɓ gbǝ zah ɓo ne Adonija, amma gbǝ zah ne Absolon ya. 29 Ge faara ɓǝ ah nyi goŋ Salomo: Joaɓ ɗuu ge ɓo pǝ tal mbǝro Dǝɓlii, a no uu ɓo gŋ kah cok joŋ syiŋrĩ. Salomo pee Benaja we Jehojada faa: Mo ge i ko pǝ wulli. 30 So Benaja ge pǝ tal mbǝro Dǝɓlii, faa nyi ko: Goŋ faa mo pǝ̃ǝ ge lalle. Amma Joaɓ zyii faa: Ka, me wǝ nyeeko. Benaja so kal ge kee ɓǝ mai mo zyiiko zah ah nyi goŋ faa: Joaɓ faa nai sye, zyii zah ɓe naiko. 31 Goŋ faa: Pǝsãhe, mo ge joŋ wol ah tǝgbana ɓǝ faa ahe, mo i ko pǝ wulli, ka we cii ko. Nai ɓe, ɓǝ wul za matǝ gwa nyẽe Joaɓ mo ik ra ge lal bai mor ka ga yea tǝ ɓe ne za yaŋ pa ɓe yao. 32 Dǝɓlii ga jin faŋ val wul mai mo ikko ɓo tǝtǝl ah soo sǝŋ. Mor ik za gwa mai mo kalra ko ɓo ne goŋga tǝkine ɓǝ sãhe, Abner we Ner swah sooje za Israel ne Amasa we Yeter swah sooje za Yuda. Ik ra ne kafahe, pa ɓe David tǝ ɓǝ ah laŋ ya. 33 Syim ɓǝǝ a pii soo ga tǝ Joaɓ ne tǝ wee ɓǝr ah ga lii ga lii. Amma David ne wee ɓǝr ah ne yaŋ ah tǝkine goŋ ah daŋ, jam Dǝɓlii yea tǝl ah ga lii ga lii.
34 Benaja we Jehojada kal ge i Joaɓ pǝ wulli, ge ciira ko yaŋ ah lalle. 35 Goŋ ɓaŋ Benaja we Jehojada kan swah sooje ne pǝ cok ahe, ɓaŋ pa joŋzahsyiŋ Sadok kan pǝ cok Abiatar.
36 So goŋ pepee ge ɗii Syimai, faa nyi ko: Mo vuu yaŋ ɓo yaŋ Jerusalem ka mo kaa gŋ, amma mo pǝ̃ǝ gin gŋ ge cok ki ka. 37 Com mai mo kal pǝ̃ǝ gin gŋ yee el Kedron mai ɓe, ka mo tǝ njaŋ mo ga wuu, ɓǝɓe' ah pii soo ga tǝtǝl ɓo. 38 Syimai zyii zah goŋ faa: Ɓǝ ah a pǝsãhe, tǝgbana dǝɓlii ɓe goŋ mo faa ɓo, dǝɓ yeɓ ɓo ga joŋ nooko. Syimai kaa yaŋ Jerusalem liilii.
39 Amma fahfal syii sai mo pǝ̃ǝ kalle, byak Syimai gwa ɗuura kal ge wo Akis we Maaka goŋ Gat, ge faara ɓǝ ah nyi Syimai: Byak ɓo ra no Gat. 40 So Syimai ur baŋ tǝgaŋ nyi korro ahe, kal ka ga kyeɓ byak ah ra wo Akis goŋ Gat. Syimai kal ge gbah byak ah ra yaŋ Gat ge ne ko. 41 Ge faara ɓǝ ah nyi Salomo: Syimai ur gin yaŋ Jerusalem yea kal ge ɓo Gat, so pii soo ge ɓe. 42 Goŋ pepee ge ɗii Syimai faa nyi ko: Me faa ɓǝ nyi mo ka mo so faa njaŋ ah nyi me pel Dǝɓlii, com mai mo kal pǝ̃ǝ kal ge cok ki ɓe, ka mo tǝ njaŋ, mo ga wuu. So amo laŋ mo zyii zah ɓe mo faa: Ɓǝ ah a pǝsãhe. 43 So mor fẽe mo gbǝ ɓǝ mai mo faa pel Dǝɓlii tǝkine ɓǝ mai me faa nyi mo ya ne? 44 Goŋ so faa nyi Syimai: Amo tǝ ɓǝɓe' mai daŋ mo joŋ wo pa ɓe David ɓe, Dǝɓlii ga jin ɓǝɓe' ɓo ga tǝtǝl ɓo. 45 Amma jam Dǝɓlii mo yea tǝ goŋ Salomo, fakal goŋ David mo yea pel Dǝɓlii ga lii ga lii.
46 Goŋ Salomo nyi fahlii nyi Benaja we Jehojada pǝ̃ǝ kal ne Syimai ge i ko pǝ wulli. So goŋ Salomo yii ge pel pǝyǝkki.
