Faaydit al-hikma
1 Al-usum al-taaliʼ akheer
min al-itir al-khaali.
Wa yoom al-moot akheer
min yoom al-waaluuda.
2 Al-machi le bakaan al-moot akheer
min al-machi le bakaan al-aazuuma.
Achaan al-moot waajib le kulli insaan
wa l-hayyiin,
waajib yifakkuru foogah.
3 Al-hizin akheer min al-dihik
achaan be karibiin al-wijih
al-galib yifakkir adiil.
4 Galb al-hakiim yifakkir fi l-hizin
wa galb al-matmuus yifakkir fi l-farah.
5 Akheer le l-insaan yasmaʼ luwaamit al-hakiim
min yasmaʼ khine al-mataamiis.
6 Dihik al-mataamiis misil hiss al-chook
al-gaaʼid yahrag ajala tihit al-burma.
Wa da kula zaayil saakit.
7 Achaan al-zulum yisawwi al-hakiim matmuus
wa l-rachwa tiwaddir aglah.
8 Ayyi cheyy, nihaaytah akheer
min bidaaytah.
Wa l-insaan al-saabir akheer
min al-mustakbir.
9 Ma tissaʼjal le tazʼal
achaan al-zaʼal gaaʼid
fi guluub al-mataamiis.
10 Ma tuguul :
«Maala ayyaamna al-faato akheer
min ayyaamna al-hassaʼ dool ?»
Al-suʼaal da
ma jaayi min al-hikma.
11 Al-hikma adiile misil maal al-warasa
wa indaha faayde le l-gaaʼidiin fi l-ard.
12 Achaan al-gaaʼid fi dull al-hikma
misil al-gaaʼid fi dull al-maal.
Faaydit al-maʼrafa di chunu ?
Hi al-hikma al-tinajji siidha.
13 Chiif amal al-Rabb !
Al-hu awwajah,
yaatu yagdar yiʼaddilah ?
14 Fi ayyaam al-kheer, afrah !
Wa fi ayyaam al-charr, fakkir !
Al-Rabb bas yirassil al-kheer wa l-charr
wa be da, al-insaan ma yaʼarif mustakhbalah.
Naas chiyya yalgo al-hikma
15 Ana chift kulla l-cheyy da
fi wakit ayyaami al-zaayliin saakit.
Fi waahid saalih yumuut
hatta kan hu saalih kula.
Wa fi waahid fasil yiʼiich umur tawiil
hatta kan hu fasil kula.
16 Naas waahidiin buguulu :
«Ma tabga saalih ziyaada
wa la tabga hakiim ziyaada.
Achaan be da,
tidammir nafsak.
17 Ma tabga fasil ziyaada
wa la tikhalli fikrak
yabga mahduud ziyaada.
Achaan be da,
tumuut gabul ayyaamak.»
18 Akheer takrub al-wasiiye al-waahide
wa l-aakhara kula, ma tikhalliiha.
Achaan al-yakhaaf min al-Rabb
yanja min al-dammar wa l-moot.
19 Al-hikma tigawwi al-hakiim ziyaada
min achara hukkaam fi madiina.
20 Akiid, ma fi naadum saalih fi l-ard
al-yisawwi al-adiil wa ma yaznib.
21 Ma tichiil kulla kalaam al-buguuluuh al-naas
wa be da, ma tasmaʼ abdak yalʼanak.
22 Achaan inta taʼarif adiil
kadar inta zaatak laʼant naas aakhariin.
Naas katiiriin ma yalgo al-hikma
23 Wa da, ana jarrabtah kulla be hikma
wa gult : «Khalli nabga hakiim.»
Laakin al-hikma baʼiide minni.
24 Hi baʼiide taamse fi l-khariig
wa l-fi l-khariig, yaatu yalgaaha ?
25 Ana chilt niiye be kulla galbi
le nifattich wa nakchif
al-hikma wa l-agul
wa le naʼarif al-fasaala hi al-tamaasa
wa tamaasa hi al-jahaala.
26 Wa ana ligiit cheyy waahid murr min al-moot
wa di mara al-misil al-charak.
Galibha misil amkajjaama
wa iideenha misil janaaziir.
Al-yakhaaf min al-Rabb yanja minha
wa laakin al-muznib yagaʼ fi charakha.
27 Al-Muʼallim gaal :
Daahu al-cheyy al-ana ligiitah.
Ana fakkart fi l-achya dool
al-waahid baʼad al-aakhar
le naʼarif maʼanaathum.
28 Ana fattacht battaan wa ma ligiit.
Ana ligiit raajil waahid bas fi ust al-alif
al-ana nagdar nisammiih raajil.
Wa laakin fi usut kulla l-awiin,
ma ligiit waahide al-ana nikarrimha.
29 Wa daahu al-cheyy al-ana ligiitah.
Al-Rabb khalag kulla l-insaan adiil
wa laakin humman yifattuchu machaakil be katara.
Ɓǝ foo tǝ ɓǝ kal dǝfuu
1 Kacii kal ɓǝrdi mai lee ah mo pǝgaɓ ɓe, so zah'nan wul dǝɓ kal zah'nan byaŋ ah ɓe.
2 Pǝram ga ɓǝr yaŋ mai za mo tǝ yee wul gŋ kal tǝ ma ga yaŋ mai fĩi mo tǝ joŋ gŋ ɓe. Wul sye in zah man daŋ yo, so a pǝsãh ka zune daŋ mo foo ɓǝ ahe.
3 Swaa ɓǝ kal syesyak ɓe, a joŋ cok nǝn dǝɓ woo kaŋne, amma a joŋ dǝɓ tan mor ɓǝ pǝsãhe.
4 Dǝɓ mai moo foo ɓǝ ka laa pǝ'nyah to, tǝgwĩi yo. Amma dǝɓ ma ne tǝtǝl a foo ɓǝ wulli.
5 Pǝram syii sok mor lai dǝɓ ma ne tǝtǝl kal tǝ syii sok tǝ lǝŋ mai tǝgwĩi moo corra mo ne ɓe. 6 Mor dǝɓ ma bai tǝtǝl mo tǝ syesyak ɓe, a tǝgbana waa mai mo tǝ syen wii ɓe moo ciini, ka yea ne mor a.
7 Dǝɓ ma ne tǝtǝl mo tǝ cuu bone nyi dǝfuu ɓe, a ciŋ dǝɓ bai tǝtǝlli. Fan ɗǝǝ cok kol a gak joŋ ko ciŋ dǝɓ tǝ vǝrvǝrri.
8 Pǝram in zah ɓǝ kal ka dǝɓ mo tǝŋ mor ɓǝ ɓe.
Pǝram ka yea ne rõm ɓǝ kal ma yea ne yii suu ɓe.
9 Mo ɓaŋ kpãh gwari ka, mor dǝɓ moo ɓaŋ kpãh gwari ɓe, ka tǝgwĩi yo.
10 Na fii sõone zah'nan ma tǝsoo sye a pǝ'nyah kal ma tǝ'nah ɓe mor fẽene ka. Fii ah fii dǝɓ ma ne tǝtǝl ye ka.
11 Koo zune daŋ mo yeako ne fatanne, mor fatan a pǝsãh tǝgbana fan mai dǝɓ moo ren yaŋ ne ko. 12 A gak wǝǝ gaɓ tǝ dǝɓ tǝgbana lak tǝɗe'. A joŋ ka zune daŋ mo syee mor ɓǝ ah ɓe, mo kaako jam, mor ah a pǝsãh ka dǝɓ mo tǝko fanne.
13 Na kan nǝn ẽe yeɓ Masǝŋ mo joŋ ɓo ɓe, a ɗǝne? Dǝɓ ma gak dǝǝ fan mai ako mo rãa ɓo kǝka. 14 Ne cok ɓǝ daŋ mo tǝ syee ga pǝsãh ɓe, ka mo laa pǝ'nyahre. Ne cok ɓǝ daŋ mo tǝ syee ga pǝɓe' ɓe, ka mo foo ɓǝ ɗǝ: Masǝŋ yee pee ɓǝ 'nyah ne gaɓ gwa daŋ ginni. Mor ah na ka tan ɓǝ fẽe ye tǝ ga ge pel ne kpee ya.
15 Pǝ zah'nan cee ɓe matǝ biŋ me kaani, me kwo fan camcam joŋni. Dǝɓ gak wunni, koo mo dǝɓ sãh ye laŋ ko, so dǝɓ ki mo dǝɓ ɓe' ye laŋ, a nǝn wo sǝrri. 16 Mo kyeɓ ka mo yea dǝɓ matǝ njaŋ ah kal tǝ yella ka, so mo yea dǝɓ ma ne yella kal jol ka ta. Mo ga i suu ɓo pǝ wul mor fẽene? 17 Mo yea pǝɓe' kal tǝ yella ka, so mo yea pǝ tǝgwĩi kal tǝ yella ka ta. Mo 'yah ka mo hǝǝ wǝ kǝpel zah'nan wul ɓo mo ge dai mor fẽene? 18 A pǝsãh ka mo gbǝ lai matǝ gwa raiko, mor dǝɓ ma ɗuu Masǝŋ ka lee ga pǝzyil ɓǝ fan joŋ ma morãi ya.
19 Fatan a gbah jol dǝɓ mai mo ne pǝsãh kal zaluu jemma mo haira ɓo tǝ yaŋ vaŋno ɓe. 20 Koo dǝɓ vaŋno wo sǝr nyee matǝ njaŋ ma gak joŋ fan sãh ka mo zyakko ka syaŋsyaŋ kǝka.
21 Mo kan lǝŋ ɓǝ mai za moo faara daŋ ka, maki mo zyak gbǝ dǝɓ yeɓ ɓo cok faa ɓǝɓe' tǝ ɓo. 22 Amo ne suu ɓo laŋ mo tǝ ɓe, mo faa ɓǝɓe' ɓo tǝ za ki ɓal pǝpãa ɓe.
23 Me lii ɓǝ mai daŋ ɓo ne yella. Me so faa: Sai me ga yea pa fatanne. Amma me lwaa ɓǝ ah a pǝɗǝk kal tǝtǝl ɓe ɓe. 24 Fatan sye a pǝɗǝk ɓoroo, azu gak lwaa tǝ ne? 25 So me nyi suu ɓe mor fatanne tǝkine kyeɓ mor fanne. Me 'yah ka me lwaa tǝ, fatan sye kpak, mor ah a ɗǝne, so ka me tǝ mor ɓǝ fan daŋ moo gin joŋni. Me fee ɓǝ mai lwaa tǝ: ka yea pǝzwãhe, wala ka yea madǝfuulii, tǝgwĩi ye ɓǝ ah gwa daŋ.
26 Me lwaa ɓǝ maki no a pǝɓe' kal ma wul ɓe, ako ye madǝwinni. 'Yah ah mo ne ko a na tǝdahe wala mǝmmǝǝ. Jol ah a tǝgbana sal ma baŋ fanne. Dǝɓ ma 'nyah suu Masǝŋ a ǝ̃ǝ jol ah kalle, amma dǝɓ faɓe' ka ǝ̃ǝ jol ah ya . 27-28 Pacuuɓǝ faa: Oho, me ẽe ɓǝ fan marai vaŋno vaŋno daŋ ne yella ka me lwaa mor ahe, so me nǝn ne kyeɓ ah pǝlli me lwaa ya. Gur o kǝsyil za wǝǝ ujenere me lwaa dǝwor gŋ vaŋno to, amma mǝ ŋwǝǝ ne pãa ɓǝǝ ne lii ah daŋ me lwaa mai ka me gak kee na ŋwǝǝ gŋ vaŋno ya. 29 Fan vaŋno to me laa mor ah ɓo ako ye mai Masǝŋ mo joŋ dǝfuu ɓo bai ɓǝ ki, ara njaŋ ta, amma so dǝfuu joŋra suu ɓǝǝ ciŋ za tǝ vǝrvǝrri.