Yuseɓ kee zah lom nyi goŋ Farao
1 Fahfal syii gwa mo kal o, Farao lolomme, uu ɓo zahbii Nil. 2 Kwo dǝǝ rǝŋ pǝ̃ǝra gin pǝ bii. Ara ne suu pǝsãhe, ŋwaara ɓo ŋwaare, ge piira suu ɓǝǝ tǝ wom pee. 3 So fahfal ah kwo dǝǝ rǝŋ pǝ̃ǝra gin pǝ bii kpǝ, suu ɓǝǝ pǝɓeare, nyahra ɓo nyahe, ge uura kah dǝǝ ma kǝpel ra kŋ zahbii Nil. 4 Dǝǝ maɓea mo nyahra ɓo nyah ge sǝ̃ǝra dǝǝ matǝ rǝŋ ma ne suu sãh mo ŋwaara ɓo ŋwaa kŋ. Fahfal ah Farao kpiŋ sǝ. 5 So nǝnǝm kpǝ, lolom patǝ gwa ah faɗa. Kwo tǝbyaŋ sor masãh ah pǝluu rǝŋ pǝ̃ǝra tǝ sol sor vaŋno ge lalle. 6 Fahfal ah kwo tǝbyaŋ sor maki ah ra rǝŋ, kun kol o, zyak sǝŋ ge yakke. 7 Sor ma kun kol ge sǝ̃ǝ sor maluu masãh ma zyen nǝn ah matǝ rǝŋ tǝɗe'. Fahfal ah Farao kpiŋ, tǝ ɓe, zye lolom ɓo. 8 Zah'nan mo cee o, ɓǝ foo Farao gaɓ ko, pepee ɗii za ẽe ciŋ tǝkine za fatan sǝr Egiɓ daŋ. Farao kee ɓǝ lom ah nyi ra, amma dǝɓ ma gak kee zah lom ah nyi Farao kǝka.
9 Dǝɓlii za joŋ fazwan faa nyi Farao: Tǝ'nah me foo ɓǝɓe' ɓe me joŋ ɓo. 10 Comki Farao ɓaŋ kpãh ne za yeɓ ah pǝlli, gbǝ me ne dǝɓlii za joŋ farel ge pǝ daŋgai yaŋ dǝɓlii za byak cokki. 11 Ame ne ki ru lolom ne suŋ tǝ vaŋno, amma zune daŋ loo ne mor ah camcam. 12 We tǝbanna Yahuduyo no gŋ ne ru, byak dǝɓlii za byak cok yo, ru kee ɓǝ lom ɓuu nyi, so kee zah lom ɓuu nyi ru, kee mor ah nyi zune daŋ tǝgbana lom ahe. 13 Fan ah joŋ laŋ tǝgbana mo keeko nyi ru ta. Farao so jin me ge pǝ cok yeɓ ɓe, amma pee dǝɓ maki ah ge rao tǝ kpuu.
14 Fahfal ah Farao pepee ka mo ɗiira Yuseɓ ge. Nǝǝra ko gin pǝ daŋgai ne hǝǝre. Sõo tǝtǝlli, so kun mbǝro maki ahe, kal ge pel Farao. 15 Farao faa nyi Yuseɓ: Me lolom ɓo, dǝɓ ma gak kee zah lom ah nyi me kǝka. Amma me laa faara dǝɓ mo faa ɓǝ ah mo ɓe, mo gak kee zah lom ahe. 16 Yuseɓ zyii zah Farao faa: Ɓǝ ah ka wo ɓe ya goŋe, Masǝŋ ye ga kee ɓǝ ah nyi mo pǝsãhe. 17 Farao faa nyi Yuseɓ: Ne lom ɓe me uu ɓo zahbii Nil. 18 Me kwo dǝǝ maŋwoo rǝŋ ara ne suu pǝsãhe, pǝ̃ǝra gin pǝ bii Nil ge lalle, tǝ piira suu ɓǝǝ tǝ wom pee. 19 So fahfal ah me kwo dǝǝ maki ah rǝŋ pǝ̃ǝra ge, kee suu ɓǝǝ pǝɓeare, nyahra ɓo nyahe. Pǝ sǝr Egiɓ daŋ me kwo dǝǝ maɓea nai taa ya. 20 Dǝǝ maɓea manyah sǝ̃ǝ dǝǝ matǝ rǝŋ maŋwaa ah ra ma kǝpel kŋ daŋ. 21 Ne cok mo sǝ̃ǝra, mo ka tǝ sõone sǝ̃ǝra ra ɓo ya, so ara pǝɓea na matãa kpǝ. So me kpiŋ o. 22 Me so lolom kpǝ, me kwo tǝbyaŋ sor pǝsãh pǝluu rǝŋ pǝ̃ǝra tǝ sol sor vaŋno ge lalle. 23 Fahfal ah me so kwo tǝbyaŋ sor rǝŋ, kun kol o, zyak sǝŋ ge yakke. 24 Sor ma kun kol ge sǝ̃ǝ sor masãh ah ma zyen nǝn matǝ rǝŋ kŋ. Me faa ɓǝ ah nyi za ẽe ciŋ, amma dǝɓ ma gak kee mor ah nyi me kǝka.
25 Yuseɓ faa nyi Farao: Ɓǝ lom ɓo a vaŋno sǝ, Masǝŋ cuu fan mai mo tǝ ga joŋ ɓo nyi mo goŋe. 26 Dǝǝ masãh ah rǝŋ cuu syii rǝŋ ɓo, tǝbyaŋ sor masãh ah matǝ rǝŋ laŋ cuu syii rǝŋ ɓo ta, ɓǝ lom matǝ vaŋno yo. 27 Ɓǝ dǝǝ maɓea manyah matǝ rǝŋ mo pǝ̃ǝ fahfal ɓǝǝ cuu syii rǝŋ ɓo, so tǝbyaŋ sor ma kun kol rǝŋ zyak sǝŋ mo yakke cuu: koŋ ga wǝ syii rǝŋ. 28 Tǝgbana me faa nyi Farao, Masǝŋ cuu fan mai mo tǝ ga joŋko ɓo nyi Farao. 29 Syii rǝŋ sǝr Egiɓ daŋ ga kǝ̃ǝ fan pǝlli. 30 Fahfal ah koŋ ga wǝ syii rǝŋ, a ga yaŋra ɓǝ kǝ̃ǝ mo kǝ̃ǝra sǝr Egiɓ daŋ, koŋ ga ɓeɓ sǝr ahe. 31 Koŋ ah ga wǝ pǝlli, za ga yaŋra ɓǝ kǝ̃ǝ mai mo yea sǝr ahe. 32 Mor ah Farao lolom ah ɓal gwa, mor ɓǝ ah zyeɓ ɓo wo Masǝŋ naiko, Masǝŋ tǝ hǝǝ ka joŋ ɓǝ ahe. 33 Zǝzǝ̃ǝko Farao mo kyeɓko dǝɓ ma ne yella tǝkine fatanne, ka mo kan ko tǝ sǝr Egiɓ. 34 Farao mo rǝkko wakiili ka ẽe sǝrri, ka yeɓ daŋ mo syee ne fahlii pǝsãh pǝ sǝr Egiɓ ne syii kǝ̃ǝ matǝ rǝŋ daŋ. 35 Ka mo taira farel pǝzyil syii masãh ah mo tǝ gin daŋ. Mo taira sor ge yaŋ Farao, ka farel mo yea yaŋ ahe, ka byak sǝr ahe. 36 Farel ah ga rǝk ka byak sǝr Egiɓ ne ko, mor koŋ tǝ ga wǝ sǝr Egiɓ syii rǝŋ, mor ka koŋ mo vǝr za sǝr ah ka.
Ɓaŋra Yuseɓ kan govener ne tǝ sǝr Egiɓ
37 Ɓǝ ah 'nyah suu Farao tǝkine zaluu ah daŋ. 38 Farao faa nyi zaluu ahe: Na gak lwaa dǝɓ mai tǝ'yak Masǝŋ mo wol ah na Yuseɓ no ne? 39 So Farao faa nyi Yuseɓ: Masǝŋ sye mo cuu ɓǝ mai daŋ nyi ɓo moo ko, dǝɓ ma ne yella ne fatan na mo kǝkao. 40 Me ga kan govener ne mo tǝ sǝr ɓe daŋ, za sǝr ɓe daŋ ga syeera mor ɓǝ faa ɓo. Me kal mo ɓo ne ɗii goŋ to. 41 So faa nyi Yuseɓ: Me ga kan mo tǝ sǝr Egiɓ daŋ, ka coŋ fan ki ga lal a. 42 Farao nǝǝ tǝgaa ma ne lamba goŋ jol ah maa ge nyi Yuseɓ jolle, ɓoo mbǝro ma zyim rwãh nyi, saa fãi vãm kaŋnyeeri ge nyi solle. 43 Soɓ ko yee muŋta pǝr ah patǝ gwa ahe, a ɓyaŋra ɓǝ pel ah ne faa: We kea ge sǝŋ. Goŋ kan ko ɓo tǝ sǝr Egiɓ daŋ. 44 Farao faa nyi Yuseɓ: Ame ye Farao, dǝɓ ka ɓaŋ jol koo ɓal ah ga sǝŋ pǝ sǝr Egiɓ ya sai ka mo zyii ɓe. 45 Farao gee ɗii Yuseɓ ɗii ne Sofnat-Panea, ɓaŋ Asnat mǝlaŋ Potifera pa joŋzahsyiŋ yaŋ Heliopolis nyi kanne. Yuseɓ kal ge kyãh tǝ sǝr Egiɓ daŋ.
46 Ne cok Yuseɓ mo tǝŋ joŋ yeɓ Farao goŋ sǝr Egiɓ, ka joŋ syii ɓo jemma sai, so kal ge kyãh tǝ sǝr Egiɓ daŋ. 47 Ne cok syii kǝ̃ǝ matǝ rǝŋ, fakpãhpǝǝ joŋ sǝr ah pǝlli. 48 Yuseɓ tai farel Egiɓ daŋ ne syii matǝ rǝŋ ko. Tai farel ah ge pǝ yaŋ maluuri, farel yaŋ ma lal mai mo sǝr ah daŋ a tai ga pǝ yaŋ malii mo kah ɓǝǝra. 49 Yuseɓ tai sor pǝlli tǝgbana tǝkuu zahbii, dǝɓ ka gak kee pãa lii ah ya, mor kal tǝ kee ɓe.
50 Yuseɓ bem wee wǝǝ gwa ne Asnat ka koŋ ɓah wun a ba. 51 Yuseɓ ɗii we malii ne Manasse, mor faako: Masǝŋ joŋ me yaŋ ɓǝ bone ɓe tǝkine ɓǝ yaŋ pa ɓe daŋ. 52 Ɗii patǝ gwa ah ne Efraim, mor faako: Masǝŋ joŋ me ka me byaŋ pǝlli pǝ sǝr mai me cuu syak gŋ.
53 So syii kǝ̃ǝ matǝ rǝŋ mo ge sǝr Egiɓ pǝ̃ǝ kalle. 54 Syii koŋ matǝ rǝŋ ge dai fahfal ah tǝgbana Yuseɓ mo faa, koŋ ah wǝ wo sǝr daŋ, amma sǝr Egiɓ daŋ farel no gŋ. 55 Fahfal ah koŋ ge lee sǝr Egiɓ daŋ ta, za yera yee wo Farao mor farelle. Amma Farao faa nyi Egiɓien daŋ: We ge wo Yuseɓ ka we joŋ fan mai moo ga faako nyi we daŋ. 56 Koŋ wǝ wo sǝr daŋ. Yuseɓ gbǝr zah cel sor daŋ soɓ Egiɓien leare, mor koŋ ah wǝ ɓo sǝr Egiɓ pǝ'manne. 57 Za sǝr daŋ a gara sǝr Egiɓ ka lea sor jol Yuseɓ, mor koŋ wǝ ɓo wo sǝr daŋ pǝ'manne.
Hilim hana Firʼoon malik Masir
1 Baʼad santeen, al-malik Firʼoon hilim. Fi hilmah hu gaaʼid fi khachum bahar al-Niil. 2 Wa chaaf sabʼa bagar sumaan wa samhiin marago min al-bahar wa gaaʼidiin yaakulu gechch fi khachum al-bahar. 3 Wa baʼad chiyya, chaaf sabʼa bagar aakhariin baatliin wa cheeniin marago min al-bahar wa macho jambuhum. 4 Wa tawwaali, gammo akalo al-bagar al-sumaan wa samhiin dool. Wa khalaas, al-malik gamma min al-noom.
5 Wa gabbal naam wa hilim battaan. Hu chaaf sabʼa ganaadiil hana gameh marago min ageegaay waahide. Wa humman tukhaan wa malaaniin iyaal. 6 Wa hu chaaf battaan sabʼa ganaadiil rugaag wa hargaaniin min al-hamu marago jambuhum. 7 Wa zarato al-ganaadiil al-tukhaan wa malaaniin iyaal. Wa khalaas, Firʼoon gamma wa irif kadar hu hilim.
8 Wa be fajur, Firʼoon barjal marra waahid min hilmah da wa naada kulla l-chaddaara wa ulama Masir. Hu hajja leehum be l-hilim wa laakin naadum waahid kula ma gidir fassar leyah al-hilim da.
9 Khalaas, masʼuul hana l-naas al-bantu charaab le l-malik gaal : «Ya siidi ! Al-yoom ana azzakkart khataayi. 10 Yoom waahid, inta ziʼilt minni ana wa min masʼuul al-naas al-yisawwu khubza. Wa gammeet sajantina fi sijin hana kabiir al-hurraas. 11 Wa yoom waahid, hilimna wa hilim hana ayyi waahid minnina indah maʼana. 12 Wa fi l-sijin fiyah sabi waahid, hu abid Ibraani hana kabiir al-hurraas. Wa aniina hajjeena leyah be hilimna wa hu antaana al-maʼana. Wa fassar le ayyi waahid hilmah. 13 Wa l-kalaam al-kallamah leena da, ja fi derbah misil hu gaalah. Wa khalaas, leyi ana gabbaltini fi khidimti wa laakin le masʼuul al-naas al-bisawwu khubza, inta chanagtah.»
Yuusuf fassar hilim Firʼoon
14 Wa tawwaali Firʼoon rassal yijiibu Yuusuf. Wa macho maragooh min al-sijin. Wa hu zayyan raasah wa khayyar khalagah. Wa waddooh giddaam Firʼoon. 15 Wa l-malik gaal le Yuusuf : «Ana hilimt wa naadum waahid kula ma gidir fassar leyi hilmi da. Wa ana simiʼt kadar inta tagdar tifassir al-hilim kan naadum hajjaah leek.» 16 Wa Yuusuf radda leyah : «Ma ana bas nantiik tafsiir laakin al-Rabb bas yantiik tafsiir adiil.»
17 Wa l-malik gaal : «Fi hilmi ana gaaʼid fi khachum bahar al-Niil. 18 Wa daahu chift sabʼa bagar sumaan wa samhiin marago min al-bahar wa gaaʼidiin baakulu gechch fi khachum al-bahar. 19 Wa baʼad da, sabʼa bagar aakhariin kula marago waraahum wa humman baatliin wa cheeniin wa hargaaniin. Wa ana ma chift abadan fi Masir bagar cheeniin misil dool ! 20 Khalaas al-bagar dool akalo al-sabʼa bagar al-sumaan al-marago awwal. 21 Baʼad akaloohum, be da kula humman gaaʼidiin baatliin misil awwal. Wa kan chiftuhum, ma tuguul akalo al-bagar dool. Khalaas ana wiʼiit.
22 «Wa battaan ana hilimt wa daahu chift sabʼa ganaadiil tukhaan wa malaaniin iyaal marago min ageegaay waahide. 23 Wa baʼad da, sabʼa ganaadiil aakhariin marago jambuhum wa humman rugaag wa yaabsiin wa hargaaniin min al-hamu. 24 Wa l-sabʼa ganaadiil al-rugaag zarato al-ganaadiil al-malaaniin iyaal. Wa misil da, ana hajjeetah le l-chaddaara wa laakin ma fi naadum al-gidir fassarah leyi.»
25 Wa Yuusuf gaal le Firʼoon : «Hilmak al-itneen dool yiwassufu cheyy waahid bas. Al-Rabb wassafaak al-cheyy al-yisawwiih. 26 Al-sabʼa bagar al-samhiin wa l-sabʼa ganaadiil al-malaaniin iyaal humman sabʼa sana. Wa da, hilim waahid bas. 27 Wa l-sabʼa bagar baatliin wa cheeniin al-marago waraahum wa l-sabʼa ganaadiil yaabsiin wa hargaaniin min al-hamu, humman dool yiwassufu sabʼa sana hana juuʼ.
28 «Misil ana ooreetak, ya l-sayyid al-malik, al-Rabb wassafaak al-cheyy al-yisawwiih. 29 Daahu al-sabʼa siniin al-jaayiin, yukuunu siniin hana maʼaach katiir fi kulla balad Masir. 30 Wa baʼadeen, yaju sabʼa siniin hana juuʼ. Wa l-naas yanso al-maʼaach al-awwal ligooh fi l-balad. Wa l-juuʼ yidammir kulla balad Masir. 31 Wa l-naas yanso kadar awwal ligo maʼaach katiir. Wa da achaan al-juuʼ yabga chadiid marra waahid. 32 Wa hilmak bigi itneen da achaan al-Rabb chaal kharaar kadar al-cheyy da gariib yukuun.
33 «Ya sayyid al-malik, hassaʼ da fattich naadum faahim wa hakiim wa antiih masʼuuliiyit kulla balad Masir. 34 Wa khutt muraakhibiin fi l-balad. Wa humman yichiilu al-khumus min al-intaaj fi l-sabʼa siniin hana l-maʼaach al-katiir al-yalgooh fi balad Masir. 35 Wa khalli yilimmu al-akil al-yalgooh fi l-sabʼa siniin hana l-maʼaach al-katiir. Wa antiihum amur le yusubbuuh wa yudummuuh fi l-makhaazin al-fi l-hillaal. 36 Be misil da, yudummu al-maʼaach le naas al-balad le sabʼa siniin hana l-juuʼ al-yaju fi balad Masir. Wa be da, al-juuʼ ma yidammir al-balad.»
Yuusuf bigi haakim fi Masir
37 Wakit al-malik Firʼoon wa l-masʼuuliin simʼo al-kalaam al-Yuusuf gaalah da, humman firho. 38 Wa l-malik gaal le masʼuuliinah : «Al-raajil da, Ruuh Allah gaaʼid foogah. Ma nagdaro nalgo naadum al-indah baraka ziyaada minnah.» 39 Wa gaal le Yuusuf : «Al-Rabb wassaf leek kulla l-cheyy da. Achaan da bas, ma fi naadum faahim wa hakiim ziyaada minnak inta. 40 Khalaas inta bas tahkim fi baladi. Wa kulla l-chaʼab hana Masir yitaabuʼu kalaamak. Wa illa ana bas nabga aali minnak achaan ana al-malik.»
41 Wa battaan gaal le Yuusuf : «Khalaas, ana anteetak al-hukum hana kulla balad Masir.» 42 Wa l-malik salla al-khaatim min iidah wa dassaah fi iid Yuusuf wa labbasah khalag hana gumaach sameh wa dassa leyah fi ragabatah hafiide hana dahab. 43 Wa rakkabah fi arabatah al-malakiiye al-taaniye wa l-naas maachiin giddaamah yuguulu : «Kissu min al-derib !» Wa be misil da, Firʼoon anta le Yuusuf al-hukum hana kulla balad Masir. 44 Wa gaal battaan le Yuusuf : «Ana bas al-malik wa nuguul leek naadum ma yarfaʼ iidah wa la rijlah bala iznak inta, fi kulla balad Masir !»
45 Wa l-malik samma Yuusuf Safnat Faʼniih wa jawwazah bineeyit Fuuti Faaraʼ al-usumha Asnaat. Wa Fuuti Faaraʼ hu raajil diin hana l-hille al-usumha Uun. Min da khalaas, Yuusuf bada yahkim fi balad Masir. 46 Wakit Yuusuf gaabal Firʼoon malik Masir, umrah 30 sana. Wa khalaas, hu marag min bakaan al-malik wa macha yuruukh fi kulla balad Masir.
Sabʼa siniin hana maʼaach katiir
47 Fi sabʼa siniin, al-ziraaʼa wildat katiir. 48 Wa fi kulla balad Masir, Yuusuf lamma kulla l-maʼaach hana l-sabʼa siniin dool wa dammaah fi l-makhaazin hana l-hillaal. Wa fi ayyi hille, damma al-maʼaach al-naas haratooh fi l-ziraaʼa al-hawaaleeha. 49 Wa Yuusuf lamma gameh katiir misil ramla hana khachum al-bahar. Wa naadum ma yagdar yigaawisah min al-katara.
50 Gubbaal sant al-juuʼ, Asnaat marit Yuusuf jaabat leyah awlaad itneen, wa hi bineeyit Fuuti Faaraʼ raajil diin hana l-hille al-usumha Uun. 51 Al-bikir, Yuusuf sammaah Manassa (maʼanaatah nassaani) achaan hu gaal : «Al-Rabb nassaani kulla taʼabi wa l-furga maʼa ahali.» 52 Wa l-sakhayyar sammaah Afraayim (maʼanaatah intaaj) achaan hu gaal : «Al-Rabb antaani iyaal fi l-balad al-ana tiʼibt foogha.»
Al-sabʼa siniin hana l-juuʼ bado
53 Khalaas fi Masir, al-sabʼa siniin hana l-maʼaach al-katiir kammalo. 54 Wa l-sabʼa siniin hana l-juuʼ bado misil Yuusuf gaalah. Wa fi kulla l-buldaan, al-juuʼ dakhal leehum, illa fi Masir bas fiyah maʼaach. 55 Wa baʼadeen, al-juuʼ dakhal fi Masir kula. Wa l-chaʼab macho bako le Firʼoon wa gaalo : «Antiina maʼaach !» Wa hu gaal leehum : «Amchu le Yuusuf wa sawwu al-cheyy al-yuguulah leeku.»
56 Wa l-juuʼ bigi chadiid fi kulla l-balad. Wa Yuusuf fatah kulla l-makhaazin wa gamma yibiiʼ al-gameh le chaʼab Masir. Wa battaan al-juuʼ gaaʼid yiziid be ziyaada fi Masir. 57 Wa l-naas jaayiin min kulla l-buldaan le yachru gameh min Yuusuf fi Masir achaan al-juuʼ bigi chadiid marra waahid fi kulla l-buldaan.
