Iliyaas macha yigaabil al-malik Akhaab
1 Wa baʼad muddit ayyaam katiiriin, Allah hajja le Iliyaas fi l-sana al-taalta hana jafaaf wa gaal : «Amchi gaddim nafsak le l-malik Akhaab wa ana ninazzil matara fi wijh al-ard.» 2 Wa khalaas, Iliyaas gamma macha le yigaabil Akhaab. Wa fi l-wakit da, al-juuʼ bigi chadiid marra waahid fi madiinat al-Saamira.
3 Wa Akhaab naada khaddaamah Ubadya hu al-masʼuul fi gasrah. Wa Ubadya da khaayif ziyaada min Allah. 4 Wa wakit Izabiil marit al-malik Akhaab dammarat anbiya Allah, Ubadya chaal minhum 100 wa labbadaahum fi karaakiir. Wa gassamaahum khamsiin khamsiin wa ayyachaahum be khubza wa almi. 5 Wa Akhaab gaal le khaddaamah Ubadya : «Amchi ruukh wa chiif kulla l-uyuun al-almi wa kulla l-wudyaan al-fi l-balad. Akuun talga gechch al-niʼayyuchu beyah al-kheel wa l-bikhaal. Wa be da, maalna ma yumuut.» 6 Wa humman gassamooha le l-balad di achaan yuruukhuuha kullaha ke. Wa Akhaab macha wiheedah be derib waahid wa Ubadya kula macha wiheedah be derib aakhar.
7 Wa wakit Ubadya maachi, lamma maʼa Iliyaas fi l-derib. Wa Ubadya irifah wa wagaʼ be wijhah fi l-ard wa gaal : «Akiid inta bas sayyidi Iliyaas walla ?» 8 Wa Iliyaas radda leyah wa gaal : «Aywa, da ana. Amchi guul le siidak Akhaab : ‹Daahu Iliyaas jaayi.›» 9 Wa Ubadya gaal : «Chunu al-zanib al-ana sawweetah achaan tisallimni fi iid Akhaab le yaktulni ? 10 Nahlif be Allah al-Hayy Ilaahak wa niʼakkid leek kadar ma fi umma wa la mamlaka al-siidi ma rassal naas le yifattuchuuk foogha. Wa kan naas al-umma di wa l-mamlaka gaalo ma chaafook, yihallufuuhum lahaddi yuguulu ma ligook. 11 Wa hassaʼ, inta tuguul leyi : ‹Amchi guul le siidak : “Daahu Iliyaas jaayi.”› 12 Wa wakit ana nufuut minnak, Ruuh Allah yiwaddiik fi bakaan al-ana ma naʼarfah. Wa kan ana macheet wa khabbartah le Akhaab beek wa ma ligaak, khalaas yaktulni. Wa laakin ana abdak khaayif min Allah min ana sabi. 13 Ya sayyidi, inta ma khabbarook be l-cheyy al-ana sawweetah wakit Izabiil gaaʼide taktul fi anbiya Allah da walla ? Ana labbadt 100 min al-anbiya dool wa gassamtuhum khamsiin khamsiin fi l-karaakiir wa ayyachtuhum be khubza wa almi. 14 Wa hassaʼ, inta tuguul leyi ‹Amchi guul le siidak : “Daahu Iliyaas jaayi.”› Kan ke da, hu ma yaktulni walla ?» 15 Wa khalaas, Iliyaas radda leyah wa gaal : «Nahlif be Allah al-Hayy al-Gaadir al-ana gaaʼid naʼabudah wa niʼakkid leek kadar al-yoom bas namchi nigaabil Akhaab.»
16 Wa Ubadya macha lihigah le Akhaab wa khabbarah. Wa Akhaab macha achaan yigaabil Iliyaas. 17 Wa wakit Akhaab chaafah le Iliyaas, gaal leyah : «Da bas inta, inta al-jibt al-barjaal le Bani Israaʼiil walla ?» 18 Wa Iliyaas radda leyah wa gaal : «Ana ma jibt barjaal le Bani Israaʼiil. Laakin inta wa aayilat abuuk bas jibtuuh achaan khalleetu wasaaya Allah wa taabaʼtu ilaahaat Baʼal. 19 Wa hassaʼ da, rassil le kulla Bani Israaʼiil yaju yilimmu leyi fi jabal al-Karmal. Wa limm al-urbuʼmiya wa khamsiin anbiya hana l-ilaah Baʼal wa l-urbuʼmiya anbiya hana l-ilaaha Achiira al-gaaʼidiin yaakulu min tarabeezit Izabiil marit al-malik.»
Iliyaas wa anbiya Baʼal fi jabal Karmal
20 Wa khalaas, Akhaab rassal naadaahum le kulla Bani Israaʼiil wa lamma al-anbiya fi raas jabal al-Karmal. 21 Wa fi l-bakaan da, Iliyaas garrab le kulla l-chaʼab wa gaal : «Le mata tamchu jaay wa jaay misil jaʼabaat al-rahhaak ? Kan Allah bas al-Ilaah, taabuʼuuh ! Kan Baʼal bas al-ilaah, taabuʼuuh !» Wa laakin humman ma gidro raddo leyah kilme waahide kula.
22 Wa Iliyaas gaal leehum : «Ana wiheedi bas faddalt min anbiya Allah laakin anbiya Baʼal humman 450. 23 Khalli yijiibu leena tiiraan itneen. Wa anbiya Baʼal yiʼazzulu leehum toor waahid yadbahooh wa yigattuʼuuh wa yukhuttuuh fi raas al-hatab laakin ma yiʼoogudu foogah naar. Wa ana kula nisawwi nafs al-cheyy be l-toor al-aakhar da. Nukhuttah fi l-madbah fi raas al-hatab wa laakin ma niʼoogid foogah naar. 24 Wa intu asʼalo ilaahku wa ana kula nasʼal be usum Allah. Wa l-ilaah al-yurudd fi l-suʼaal da wa yiʼoogid al-naar, hu da bas al-Ilaah al-sahiih.» Wa kulla l-chaʼab gaalo : «Kalaamak adiil.»
25 Wa khalaas, Iliyaas gaal le anbiya Baʼal : «Aʼazulu leeku waahid min al-tiiraan dool wa jahhuzuuh intu bas al-awwal achaan intu katiiriin. Wa asʼalo ilaahku laakin ma tiʼoogudu foogah naar.» 26 Wa humman chaalo al-toor al-antooh leehum wa jahhazooh wa gammo yasʼalo be usum Baʼal min fajur lahaddi gaayle wa yuguulu : «Ya Baʼal, rudd leena !» Laakin ma fi hiss wa la radd. Wa humman gaaʼidiin yinattutu giddaam al-madbah al-addalooh.
27 Wa fi wakit al-gaayle, Iliyaas bada yichchammat fooghum wa gaal : «Kooruku be hiss foog, hu ilaah ! Akuun anchakhal walla khaayib walla saafar. Akuun hu naayim, khalli yugumm !» 28 Wa humman gammo yikooruku ziyaada. Wa misil fi aadithum, bado yijarruhu jilidhum be suyuuf wa be huraab lahaddi damm yidaffig minhum. 29 Wa wakit al-gaayle faatat, humman gammo yitnabbaʼo be usum Baʼal lahaddi l-wakit al-yigaddumu foogah hadaaya hana achiiye. Laakin humman ma ligo wa la radd wa la kilme wa la alaama.
30 Wa fi l-bakaan da, Iliyaas gaal le kulla l-chaʼab : «Garrubu leyi.» Wa kulla l-chaʼab garrabo leyah. Wa hu addal madbah Allah al-awwal haddamooh. 31 Wa Iliyaas chaal 12 hajar ale hasab adad gabaayil iyaal Yaakhuub hu al-Allah hajja leyah wa gaal : «Min al-yoom, yinaaduuk Israaʼiil.» 32 Wa be l-hujaar dool, addal madbah le Allah. Wa hawwag al-madbah be nugra al-tagdar tichiil 12 kooro almi. 33 Wa khalaas, hu rassa al-hatab wa dabah al-toor wa gattaʼah wa khattaah fi raas al-hatab. Wa baʼad da, hu gaal : «Amlo arbaʼa jiraar hana almi wa subbuuh fi l-dahiiye al-muharraga wa fi l-hatab.» 34 Wa gaal battaan : «Subbuuh marra taaniye.» Wa humman sabbooh marra taaniye. Wa gaal battaan : «Subbuuh marra taalta.» Wa humman sabbooh marra taalta. 35 Wa l-almi jara wa mala al-nugra al-muhawwige al-madbah.
36 Wa fi l-wakit al-yigaddumu foogah hadaaya al-achiiye, al-nabi Iliyaas gaal : «Ya Allah, inta Allah Rabb juduudna Ibraahiim wa Ishaakh wa Yaakhuub. Wa l-yoom, wassif le l-naas kadar inta bas Ilaah Bani Israaʼiil. Wa hasab kalaamak, ana abdak sawweet kulla l-cheyy da. 37 Ya Allah, rudd leyi. Rudd leyi achaan al-chaʼab da yaʼarif kadar inta bas al-Rabb Allah. Wa inta bas al-tigabbil al-chaʼab da aleek.»
38 Wa tawwaali, Allah nazzal naar min al-sama. Wa l-naar akalat al-dahiiye al-muharraga wa l-hatab wa l-hujaar wa l-ajaaj wa chirbat al-almi al-gaaʼid fi l-nugra. 39 Wa wakit kulla l-chaʼab chaafo al-cheyy da, wagaʼo kulluhum be wujuuhhum fi l-ard wa gaalo : «La Ilaah illa Allah ! La Ilaah illa Allah !»
40 Wa Iliyaas gaal leehum : «Karrubu kulla anbiya Baʼal wa khalli waahid minhum kula ma yinbalis.» Wa khalaas, karaboohum. Wa Iliyaas nazal beehum fi waadi Khiichuun wa dabahaahum.
Iliyaas khabbar al-malik be l-matara
41 Wa baʼad al-cheyy al-kaan da, Iliyaas gaal le Akhaab : «Amchi aakul wa achrab achaan ana gaaʼid nasmaʼ dagdaag hana matara.» 42 Wa Akhaab macha le yaakul wa yachrab. Wa laakin Iliyaas macha talaʼ fi raas jabal al-Karmal wa sajad wa dassa raasah ambeenaat rikabbah.
43 Wa baʼad da, Iliyaas gaal le khaddaamah : «Atlaʼ foog wa chiif ale l-bahar al-Abyad.» Wa khaddaamah talaʼ wa chaaf wa gaal leyah : «Ma chift cheyy.» Wa sabʼa marraat Iliyaas gaal leyah : «Amchi chiif battaan.» 44 Wa fi l-marra al-saabʼe al-khaddaam gaal : «Daahu chift sahaabaay sakhayre gadur al-kaff gaaʼide tatlaʼ min al-bahar.» Wa khalaas, Iliyaas gaal le khaddaamah : «Amchi guul le Akhaab : ‹Chidd kheelak wa amchi gubbaal al-matara ma tiwaggifak.›»
45 Wa tawwaali, al-sama bigi adlam be ziyaada min al-sahaab wa l-riih wa matara chadiide sabbat. Wa Akhaab rikib fi arabatah wa macha le hillit Yazraʼiil. 46 Wa iid Allah kaanat maʼa Iliyaas wa hu rabat sulbah wa gaaʼid yajri giddaam Akhaab lahaddi madkhal hillit Yazraʼiil.
Eli tel aw rɔ Akab’g ɓəi
1 Ndɔje bula dəs ndá mee ləb gə́ njekɔm’g munda lé Njesigənea̰ ula Eli ta nee pana: Aw aar no̰ Akab’g tɔjee rɔi ndá m’a kar ndi ər dɔ naŋg nee.
2 Yen ŋga Eli ɔd aw gə mba kaw kaar no̰ Akab’g tɔjee rəa ya tɔ.
Ɓoo-boo gə́ oso mee ɓee gə́ Samari lé to ɓəl yaa̰. 3 Akab ɓar Abdias gə́ to mbai dɔ njémeekəije ləa, nɛ Abdias lé ɓəl Njesigənea̰ yaa̰, 4 mbata loo gə́ Jejabel tuji njéteggintaje lə Njesigənea̰ ndá Abdias wa njéteggintaje as tɔl (100) iya dee rɔ-mi rɔ-mi mee bolè mbal’g, tɔɓəi yeḛ ar dee muru ləm, gə mán-kai ləm tɔ. 5 Akab ula Abdias pana: Aw mee ɓeeje’g lai aw saŋg kəm-rəw-manje ləm, gə kəm-ma̰je ləm tɔ, banelə a kiŋga mu gə́ j’a ŋgəm ne kundaje gə kundaje-mulayḛ̀jeje lə sí keneŋ, bèe ɓa mba kar nékulje lə sí d’wəi ne el.
6 Deḛ kai na̰ ɓee gə mba kaw keneŋ, Akab un rəw ləa gə karee ləm, Abdias kara un rəw gə́ raŋg gə karee ləm tɔ. 7 Loo gə́ Abdias nai gə rəw ɓəi ndá aa oo, Eli iŋgá. Abdias gəree ndá yeḛ oso naŋg bəbərə dəb kəmee naŋg pana: See to i mbai ləm Eli ya wa.
8 Yeḛ tel ilá keneŋ pana: To ma ya, aw ula ɓéije pana: Aa oo, ma lé m’iŋga Eli!
9 Ndá yeḛ pana: See kaiya ɗi ɓa m’ra ɓa i ndigi kila ne kura ləi ji Akab’g mba karee tɔlee bèe ne wa. 10 Njesigənea̰ to Njesikəmba! Ginkoji gə́ rara əsé ɓeeko̰ gə́ rara gə́ lal kar ɓémje ula kula keneŋ sa̰gi lé godo, tɔɓəi loo gə́ deḛ pana: I godo loo gə́ nee’g ndá yeḛ ar ɓeeko̰ neelé əsé ginkoji neelé naji bər-bər pana: N’iŋgaije el. 11 Nɛ ɓasinè i pana: M’aw m’ula ɓémje m’pana: Aa oo, ma lé m’iŋga Eli! 12 Tɔɓəi loo gə́ m’a kubai kya̰’i ndá Ndil Njesigənea̰ a kuni kaw səi loo gə́ ma m’gər’g el, ndá m’a kaw kula Akab ɓa ɓó yeḛ ḭgai el ndá a tɔlm. Nɛ ma kura ləi m’to njeɓel Njesigənea̰ gə basm ba. 13 See d’ula mbai ləm né gə́ ma m’ra loo gə́ Jejabel tɔl ne njéteggintaje lə Njesigənea̰ lé el wa. Ma m’iya njéteggintaje lə Njesigənea̰ as tɔl (100) m’kai dee rɔ-mi rɔ-mi mee bolè mbal’g ləm, ma m’ar dee muru gə mán-kai ləm tɔ. 14 Nɛ ɓasinè i pana, M’aw m’ula ɓémje m’pana: Aa oo, m’iŋga Eli! Ndá yeḛ a tɔlm ya.
15 Nɛ Eli pana: Njesigənea̰ gə́ njeboo-néje gə́ m’to kura ləa lé to Njesikəmba! Ɓogənè ndá m’a kaar no̰ Akab’g ŋga.
16 Abdias ḭ aw iŋga Akab, ɔr sor néje lé aree. Ndá Akab ḭ aw iŋga Eli tɔ. 17 Loo gə́ Akab ila kəmee dɔ Eli’g ndá yeḛ dəjee pana: See to i ɓa gə́ njékar kəmndoo teḛ dɔ Israɛlje’g lé el wa.
18 Eli tel ilá keneŋ pana: To ma ɓa m’ula kəm Israɛlje ndòo el, nɛ to i seḭ gə njémeekəije lə bɔbije ya, mbata seḭ ubaje godnduje lə Njesigənea̰ ya̰je, tɔɓəi i aw goo magə-Baalje’g tɔ. 19 Ɓasinè ar dee mbo̰ Israɛlje lai ree sə dee rɔm’g dɔ mbal gə́ Karmel ləm, gə njéteggintaje lə Baal gə́ tɔl-sɔ gə dɔ dee rɔ-mi (450) gə njéteggintaje lə Astarte gə́ tɔl-sɔ gə́ (400) d’isi ta ka-nésɔ’g lə Jejabel lé ləm tɔ.
Eli gə njéteggintaje lə Baal d’iŋga na̰ dɔ mbal’g Karmel
20 Akab ula njékaḭkulaje gə looje lai rɔ Israɛlje’g ndá yeḛ mbo̰ njéteggintaje dɔ mbal gə́ Karmel tɔ. 21 Yen ŋga Eli rəm pər gə́ rɔ koso-dəwje’g ndá yeḛ pana: See ndɔ gə́ ra ɓa seḭ a kəwje rɔ sí kulaje panjaa sí na̰’d lé wa. Ɓó lé Njesigənea̰ ɓa to Ala ndá awje gée’g, ŋga ɓó lé to Baal tɔ ndá awje gée’g tɔ.
Koso-dəwje tel d’ilá keneŋ el. 22 Tɔɓəi Eli ula koso-dəwje pana: Ma nja m’nai gə karm ba gə́ njetegginta lə Njesigənea̰ nɛ njéteggintaje lə Baal ɓa deḛ tɔl-sɔ-dɔ-dee-rɔ-mi (450). 23 Maji kar dee d’ar sí bɔ maŋgje joo, deḛ d’a kwa kára gə́ ka̰ dee mba gaŋg dana ɗuguru-ɗuguru kɔm dɔ kir’g lal kula pər keneŋ, ndá ma kara m’a gɔl bɔ maŋg gə́ kára kilá dɔ kir’g lal kula pər keneŋ tɔ. 24 Tɔɓəi seḭ a ɓarje ri magə lə sí ndá ma kara m’a ɓar ri Njesigənea̰ tɔ, magə gə́ a kila sí keneŋ gə pər ndá yeḛ nee ɓa a to Kankəm Ala ya.
Bèe ɓa koso-dəwje lé tel d’ilá keneŋ pana: To maji ya.
25 Eli tel ula njéteggintaje lə Baal lé tɔɓəi pana: Maji kar sí waje bɔ maŋg gə́ to ka̰ sí lé gɔlje dɔtar mbata seḭ bulaje yaa̰, ɓarje ne ri magə lə sí nɛ pər ɓa ulaje keneŋ el.
26 Deḛ d’wa bɔ maŋg gə́ d’ar dee lé ndá deḛ gɔlee, tɔɓəi deḛ ɓar ne ri Baal, un kudee gə ndɔ ya saar kàr aar daŋdɔ pa ne pana: Baal, ila sí keneŋ! Nɛ ndia ɓar el ləm, yeḛ ila dee keneŋ el ləm tɔ. Bèe ɓa deḛ tal jagəra-jagəra no̰ loo-nékinjaməs’g deḛ ra lé. 27 Loo gə́ kàr aar daŋdɔ ndá Eli ula sul dɔ dee’g pana: Raje né gə ndu sí gə́ tar wəl ɓa mbata yee to magə, yee si ə̰ji dɔ né gə́ raŋg’d, əsé kula to dəa’g, əsé yee əd mbá’g, banelə ɓi oso kəmee’g ndá yee a ndel dɔ ɓi’g ɓəi.
28 Tɔɓəi deḛ ra né gə ndu dee wəl ndá gə goo néjiɓee lə dee lé deḛ tḭja rɔ dee gə kiambasje ləm, tɔs rɔ dee gə niŋgaje ləm tɔ saar d’ar məs dee aḭ rɔ dee’g yao-yao. 29 Loo gə́ kàr gə́ aar daŋdɔ lé dəs mba̰ ndá deḛ tegginta lé saar d’ar kàr kun nékar gə́ kàrkemetag teḛ tɔ. Nɛ ndia ɓar el ləm, yee ila dee’g el ləma, əsé né gə́ tɔji dee kar meḛ dee to yel kara d’oo el ləm tɔ.
30 Yen ŋga Eli ula koso-dəwje pana: Reeje pər gə́ rɔm’g nee! Koso-dəwje lai rəm pər gə́ rəa’g ya tɔ. Bèe ɓa Eli tel unda loo-nékinjaməs lə Njesigənea̰ gə́ jura naŋg kédé lé. 31 Yeḛ odo kɔr mbalje dɔg-giree-joo gə goo bula lə ginkoji lə ŋgalə Jakob, yeḛ gə́ Njesigənea̰ ulá pana: Israɛl ɓa to ria lé , 32 ndá yeḛ unda loo-nékinjaməs gə mbalje neelé gə ri Njesigənea̰. Tɔɓəi yeḛ inja bwa gugu ne dɔ loo-nékinjaməs lé aree uru as nékwɔji kandə kó gə́ ka̰ dubu lé joo. 33 Yeḛ gɔl kir ləm, gaŋg bɔ maŋg lé dana ɗuguru-ɗuguru ləma, ɔm dɔ kir’g lé ləm tɔ. 34 Tɔɓəi yeḛ ula dee pana: Toje mán as jo sɔ ndá ɔmje dɔ nékinjaməs’d gə́ ka̰ roo lé ləm, gə dɔ kir’g lé ləm tɔ. Yeḛ ula dee tɔɓəi pana: Toje yee gə́ njekɔm’g gɔl joo ɓəi. Deḛ to yee gə́ njekɔm’g joo ya tɔ. Yeḛ ula dee ɓəi pana: Toje yee gə́ njekɔm’g gɔl munda ɓəi ndá deḛ to yee gə́ njekɔm’g munda lé ya tɔ. 35 Man ula gugu dɔ loo-nékinjaməs lé sub ndá mán rusu bwa lé rḛdeŋ tɔ.
36 Loo gə́ kàr kun nékar gə́ kàrkemetag lé as ndá njetegginta Eli rəm pər gə́ keneŋ pana: Ǝi Njesigənea̰, Ala lə Abrakam, gə Isaak, gə Israɛl! Maji kar dee gəri ɓogənè to gə́ i to Ala mbuna Israɛlje’g ləm, gə ma m’to kura ləi ləma, néje lai gə́ ma m’ra lé m’ra gə goo ta ləi ləm tɔ. 37 Ǝi Njesigənea̰, ilam keneŋ ya, ilam keneŋ ya, gə mba kar dəwje d’oo to gə́ i to Njesigənea̰ gə́ to Ala gə́ njetel meḛ dee par gə́ rɔi’g ya.
38 Yen ŋga pər lə Njesigənea̰ oso bib ndá roo nékinjaməs lé dula-dula ləm, o̰ kir ləm, gə kɔr mbalje gə naŋg ləma, gə njibi mán gə́ mee bwa’g lé kara nja̰-nja̰ ləm tɔ. 39 Loo gə́ koso-dəwje d’oo né neelé ndá d’unda naŋg mburug dəb kəm dee naŋg pana: Njesigənea̰ ɓa to Ala ya! Njesigənea̰ ɓa to Ala ya! 40 Eli ula dee pana: Waje njéteggintaje lə Baal gə mba kar dəw kára mbuna dee’g teḛ el!
Bèe ɓa deḛ d’wa dee. Eli aw sə dee kəm mán gə́ Kiso̰ ndá lée gə́ nee ɓa yeḛ tḭja gwɔs dee keneŋ tɔ.
Ndi tel ər
41 Yen ŋga Eli ula Akab pana: Ɔd aw sɔ gə ai, mbata m’oo kaa né ɓar asəna gə ndi gə́ a gə kər bèe.
42 Akab aw gə mba kaw sɔ gə kai. Nɛ Eli ɓa tuga loo aw dɔ sém mbal gə́ Karmel ndá, yeḛ yèr naŋg njoŋ ula dəa naŋg mbuna kəjeje’g tɔ . 43 Tɔɓəi yeḛ ula kura ləa pana: Aw aa loo par gə́ baa-boo-kad’g bèe oo.
Kura ləa lé aw oo loo ndá ulá pana: Né godo.
Eli ulá as gɔl siri pana: Tel aw oo ya ɓəi. 44 Njekɔm’g gɔl siri lé ndá yeḛ pana: Aa oo, ndi il dɔ baa-boo-kad’g, asəna gə dabla ji dəw bèe.
Eli ulá pana: Aw ula Akab mba karee tɔ kundaje no̰ pusu’g ləa aw nà ndi a kɔgee kaw kəi.
45 Waga ba bèe ndá léegəneeya ndi il ar loo gə́ dara ndul ndiŋ-ndiŋ, ar lel ɔr gigigi ndá ndi ər bai-bai. Akab uba pusu ləa aḭ aw ne Jisreel tɔ. 46 Bèe ɓa, ji Njesigənea̰ to ne dɔ Eli’g, aree wa kubu ləa gə́ tɔ ne rḛgee aḭ ne no̰ Akab’g saar teḛ ne tarəwkɔg gə́ Jisreel lé tɔ.
