Faaydit al-hikma
1 Al-usum al-taaliʼ akheer
min al-itir al-khaali.
Wa yoom al-moot akheer
min yoom al-waaluuda.
2 Al-machi le bakaan al-moot akheer
min al-machi le bakaan al-aazuuma.
Achaan al-moot waajib le kulli insaan
wa l-hayyiin,
waajib yifakkuru foogah.
3 Al-hizin akheer min al-dihik
achaan be karibiin al-wijih
al-galib yifakkir adiil.
4 Galb al-hakiim yifakkir fi l-hizin
wa galb al-matmuus yifakkir fi l-farah.
5 Akheer le l-insaan yasmaʼ luwaamit al-hakiim
min yasmaʼ khine al-mataamiis.
6 Dihik al-mataamiis misil hiss al-chook
al-gaaʼid yahrag ajala tihit al-burma.
Wa da kula zaayil saakit.
7 Achaan al-zulum yisawwi al-hakiim matmuus
wa l-rachwa tiwaddir aglah.
8 Ayyi cheyy, nihaaytah akheer
min bidaaytah.
Wa l-insaan al-saabir akheer
min al-mustakbir.
9 Ma tissaʼjal le tazʼal
achaan al-zaʼal gaaʼid
fi guluub al-mataamiis.
10 Ma tuguul :
«Maala ayyaamna al-faato akheer
min ayyaamna al-hassaʼ dool ?»
Al-suʼaal da
ma jaayi min al-hikma.
11 Al-hikma adiile misil maal al-warasa
wa indaha faayde le l-gaaʼidiin fi l-ard.
12 Achaan al-gaaʼid fi dull al-hikma
misil al-gaaʼid fi dull al-maal.
Faaydit al-maʼrafa di chunu ?
Hi al-hikma al-tinajji siidha.
13 Chiif amal al-Rabb !
Al-hu awwajah,
yaatu yagdar yiʼaddilah ?
14 Fi ayyaam al-kheer, afrah !
Wa fi ayyaam al-charr, fakkir !
Al-Rabb bas yirassil al-kheer wa l-charr
wa be da, al-insaan ma yaʼarif mustakhbalah.
Naas chiyya yalgo al-hikma
15 Ana chift kulla l-cheyy da
fi wakit ayyaami al-zaayliin saakit.
Fi waahid saalih yumuut
hatta kan hu saalih kula.
Wa fi waahid fasil yiʼiich umur tawiil
hatta kan hu fasil kula.
16 Naas waahidiin buguulu :
«Ma tabga saalih ziyaada
wa la tabga hakiim ziyaada.
Achaan be da,
tidammir nafsak.
17 Ma tabga fasil ziyaada
wa la tikhalli fikrak
yabga mahduud ziyaada.
Achaan be da,
tumuut gabul ayyaamak.»
18 Akheer takrub al-wasiiye al-waahide
wa l-aakhara kula, ma tikhalliiha.
Achaan al-yakhaaf min al-Rabb
yanja min al-dammar wa l-moot.
19 Al-hikma tigawwi al-hakiim ziyaada
min achara hukkaam fi madiina.
20 Akiid, ma fi naadum saalih fi l-ard
al-yisawwi al-adiil wa ma yaznib.
21 Ma tichiil kulla kalaam al-buguuluuh al-naas
wa be da, ma tasmaʼ abdak yalʼanak.
22 Achaan inta taʼarif adiil
kadar inta zaatak laʼant naas aakhariin.
Naas katiiriin ma yalgo al-hikma
23 Wa da, ana jarrabtah kulla be hikma
wa gult : «Khalli nabga hakiim.»
Laakin al-hikma baʼiide minni.
24 Hi baʼiide taamse fi l-khariig
wa l-fi l-khariig, yaatu yalgaaha ?
25 Ana chilt niiye be kulla galbi
le nifattich wa nakchif
al-hikma wa l-agul
wa le naʼarif al-fasaala hi al-tamaasa
wa tamaasa hi al-jahaala.
26 Wa ana ligiit cheyy waahid murr min al-moot
wa di mara al-misil al-charak.
Galibha misil amkajjaama
wa iideenha misil janaaziir.
Al-yakhaaf min al-Rabb yanja minha
wa laakin al-muznib yagaʼ fi charakha.
27 Al-Muʼallim gaal :
Daahu al-cheyy al-ana ligiitah.
Ana fakkart fi l-achya dool
al-waahid baʼad al-aakhar
le naʼarif maʼanaathum.
28 Ana fattacht battaan wa ma ligiit.
Ana ligiit raajil waahid bas fi ust al-alif
al-ana nagdar nisammiih raajil.
Wa laakin fi usut kulla l-awiin,
ma ligiit waahide al-ana nikarrimha.
29 Wa daahu al-cheyy al-ana ligiitah.
Al-Rabb khalag kulla l-insaan adiil
wa laakin humman yifattuchu machaakil be katara.
Né gə́ maji unda maree
1 Ri dəw gə́ ɓar gə́ majee lé
Maji unda ubu gə́ ə̰də sululu ləm,
Ndɔ kwəi lə dəw lé
Maji unda ndɔ kojee ləm tɔ .
2 Kaw kəi-kwa-ndòo-yoo’g lé
Maji unda kaw kəi-muru-gad’g.
Mbata lé neelé to gə́ rudu ndɔ lə dəwje lai ləm,
Yeḛ gə́ si lée’g kara
A kḛji ne ta dɔ néje’g neelé ləm tɔ.
3 Si gə meeko̰ maji unda kogo.
Mbata si dan kəmtondoo’g lé
A kar rɔ dəw lelee ɓəi.
4 Mee njékəmkàrje lé
To gə́ dɔ kəi-kwa-ndòo-yoo’g,
Nɛ meḛ mbə-dəwje lé
To gə́ dɔ kəi-ra-rɔlel’g ɓa ləm tɔ.
5 Kur mbi koo ta ndaŋg lə njekəmkàr lé
Maji unda kur mbi koo pakɔs lə mbəje.
6 Mbata to gə́ kunje gə́ ndubu rududu
Gel əb-kɔb-né’g bèe lé
Kogo lə mbəje kara to togə́bè ya tɔ.
Yee gə́ nee kara to gə́ né gə́ gə mḭdé ba ya ɓəi.
7 Kula kəm dəwje ndòo lé
Ar njekəmkàr tel ne mbə ləm,
Nḛ́dogo-gel kara tuji kəmkàr lə dəw ləm tɔ.
8 Tɔl ta né maji unda kun kudee ləm,
Kila mee po̰ maji unda beelé ləm tɔ.
9 Maji kari ḭ kalaŋ ra oŋg el
Mbata oŋg lé ra ɓee meḛ mbəje’g .
10 Maji kari dəji rɔi pana:
See ban ɓa ndɔje gə́ dəs kédé lé
Maji d’unda ndɔje gə́ ɓasinè lé wa lé, pa bèe el.
Mbata dəjee gə́ bèe lé
To kəmkàr ɓa i dəji ne bèe el.
11 Kəmkàr lé maji asəna gə kwa nénduba ləm,
Maji mbata lə deḛ gə́ d’isi kəmba ləm tɔ.
12 Mbata kəmkàr lé ɔn dɔ dəw
To gə́ lar ɔn ne dɔ dəw bèe.
Maji lə gər-gin-né lé kara
Ar njékəmkàrje lé d’isi ne kəmba.
13 Tə̰ kula ra Ala oo:
See na̰ ɓa askəm ndɔji né gə́ Ala aree rugu lé wa.
14 Mee ndɔ si dan maji’g lé
Arje rɔ sí lel sí ləm,
Mee ndɔ si dan meeko̰’g lé kara
Ǝ̰jije ta meḛ sí’g ləm tɔ.
Ala nja ɓa gə́ njera dee joo bɔr
Gə mba kar dəw gər ne né
Gə́ a gə teḛ dəa’g gogo lé el.
15 Néje nee lai gə́ ma m’oo
Mee ndɔje’g ləm gə́ gə mḭdé ba lé ɓa nee:
Dəw gə́ njera nédanasur
Wəi dan néra gə́ danasur’g ləa ləm,
Dəw gə́ njemeeyèr
Si gə ləbee-ləbee dan meeyèr’g ləa ləm tɔ.
16 Arje né ra sí gə́ gə dɔ najee
Al dɔ loo el ləm,
Raje rɔ sí gə́ njékəmkàrje gə́ ur dɔ loo el ləm tɔ.
See a tujije rɔ sí bèe gə mba ɗi wa.
17 Ar meeyèr ləi al dɔ loo el ləm,
Gə́ to mbə el ləm tɔ.
See gelee ban ɓa i ndigi kwəi ɓad ɓa
Gə mba kar ndɔ ləi as wa.
18 To maji kar sí waje ta gə́ kára neelé kɔgərɔ
Lal kya̰ goo yee gə́ kára neelé yɔgɔ tɔ.
Mbata yeḛ gə́ ɓəl Ala ndá
A teḛ ta néje’g neelé lai ya.
19 Kəmkàr lé ar njekəmkàr
Siŋgá ur ne dɔ njékɔrno̰ dəwje gə́ dɔg
Gə́ d’isi mee ɓee-boo’g.
20 Dəw gə́ nje ra né gə́ danasur
Gə́ lal ra kaiya lé godo dɔ naŋg nee
21 Tɔɓəi taje lai gə́ pa lé
Maji kɔm məəi dɔ’g el
Nà banelə a koo ta ndɔlje
Gə́ kuraje ləi d’ila dɔi’g lé.
22 Mbata i gər məəi’g gao,
To gə́ gɔl bula lé i nja kara ila ndɔl
Dɔ njé gə́ raŋg’d tɔ.
23 Ma m’naa néje neelé lai
Gə goo kəmkàr ndá m’pana:
M’a to njekəmkàr.
Nɛ kəmkàr lé nai səm əw ya ɓəi.
24 Né gə́ nai əw ləm gə gelee uru yaa̰-yaa̰ ləm tɔ lé
See na̰ ɓa askəm teḛ keneŋ wa.
25 Ma m’wɔji məəm njaŋg gə mba gər ləm,
Gə mba kə̰d gelee ləma, gə mba saŋg kəmkàr
Gə mba gər gin néje neelé ləm tɔ
Tɔɓəi mba gər mbə lə meeyèr ləm,
Gə mbə lə dɔ tel wagəsa ləm tɔ.
26 Ndá ma m’oo to gə́ dené
Gə́ mée to asəna gə gum gə ba̰də bèe ləm,
Jiaje to to gə́ kúla tɔ né ləm tɔ lé
To né gə́ adə unda yoo.
Dəw gə́ taa kəm Ala rəgm
Ɓa teḛ meḛ ji dené’g neelé
Nɛ yeḛ gə́ to njekaiya ndá
Yeḛ wá ne kérég.
27 Njekilamber pana:
Aa oo, yee ɓa gə́ né gə́ ma m’iŋga
Gə goo tən gə́ ma m’tən néje gə goo na̰ goo na̰
Gə mba gər ne gin dee lé.
28 Aa oo, né gə́ m’saŋg ya
Nɛ m’iŋga el ya saar.
Ma m’iŋga diŋgam kára mbuna deḛ gə́ tɔl-dɔg’d (1.000).
Nɛ mbuna denéje’g lai lé
Ma m’iŋga dené kára keneŋ el.
29 Né gə́ kára ba lé, aa oo,
Né gə́ ma m’iŋga lé ɓa nee:
Ala nja unda dəwje danasur ya.
Nɛ deḛ ɓa saŋg néje bula gə́ to lée’g el.
