Al-amsaal yantu hikma
1 Dool al-amsaal hana Suleymaan ibn Dawuud, malik Bani Israaʼiil.
2 Wa l-amsaal dool yiʼallumu al-insaan al-hikma wa l-adab
wa yifahhumuuh al-kalaam al-indah faayde.
3 Wa beehum hu yalga adab wa agul kabiir
wa yabga saalih wa yisawwi al-hagg wa l-adaala.
4 Wa beehum al-jaahil yalga agul
wa l-chabaab yalgo maʼrafa wa fikir adiil.
5 Khalli al-hakiim yasmaʼhum
le yiziid ilmah
wa l-faahim yalga derib
al-yuguud foogah nafsah
6 wa yafham al-amsaal wa maʼanaathum
wa kalaam al-naas al-induhum hikma wa hijeehum.
7 Al-khoof min Allah hu asaas al-ilim
illa l-munaafikhiin yaabo al-adab wa l-hikma.
Ma tiraafig al-muznibiin
8 Ya wileedi, asmaʼ wasiiyat abuuk
wa ma taaba taʼliim ammak
9 achaan humman misil taaj jamiil fi raasak
wa dahab marsuus fi ragabatak.
10 Ya wileedi, kan al-muznibiin yinaaduuk le tamchi maʼaahum,
aaba, ma tasmaʼ kalaamhum.
11 Akuun yuguulu leek :
«Taʼaal namchu narbutu al-duruub le nidaffugu al-damm
wa khalaas, nukujju charak le l-bariyiin.
12 Wa nazurtuuhum hayyiin
misil al-khabur yazrut al-maytiin
wa misil al-haawiye tichiilhum be kaamilhum.
13 Wa nichiilu kulla cheyy khaali
wa namlo buyuutna be l-khaniime.
14 Wa inta kula, talga gismak fi usutna
wa l-kasiibe tabga leena kullina.»
15 Ya wileedi, ma tamchi maʼaahum,
amchi baʼiid min deribhum.
16 Achaan humman yajru le l-charr
wa yissaʼjalo le yidaffugu al-damm.
17 Kajjiin al-charak wakit al-teer gaaʼid yichiifak,
ma indah faayde.
18 Wa laakin al-naas dool,
yukujju charak le nufuushum
wa yarbutu al-duruub
le yidaffugu dammuhum.
19 Da bas tariig al-naas al-yanhabo maal al-haraam.
Wa be da, yiwadduru nafishum.
Al-hikma tinaadi wa tiwassi
20 Al-hikma hi zaatha tinaadi fi l-chawaariʼ
wa tarfaʼ hissaha fi l-nagaʼaat.
21 Hi tinaadi fi lubb al-naas
wa fi madkhal al-madiina, hi tuguul :
22 «Le mata, ya l-juhhaal,
tihibbu al-jahaala ?
Wa le mata, ya l-chammaatiin,
tihibbu al-chamaate ?
Wa le mata, ya l-mataamiis,
takraho al-maʼrafa ?
23 Taʼaalu asmaʼo luwaamti.
Wa be da, ninazzil foogku kalaami
wa niʼallimku afkaari.
24 Ana naadeetku
wa intu abeetu ma simiʼtuuni
wa maddeet leeku iidi
wa naadum waahid kula ma jaʼalaani.
25 Intu abeetu wasiiyti
wa ma dawwartu nasiihti.
26 Khalaas ! Ana kula nadhak
wakit tagaʼ foogku al-masiibe
wa nichchammat
wakit yaji foogku al-khoof.
27 Wa da, wakt al-khoof yagaʼ foogku
misil al-riih al-chadiide
wa wakit al-masiibe taji foogku
misil al-zoobaʼaane
wa wakit yaji foogku
al-taʼab wa l-diige.»
28 «Wa battaan, kan tinaaduuni kula,
ma nurudd leeku
wa kan tifattuchuuni kula,
ma talgooni.
29 Achaan, intu kirihtu al-maʼrafa
wa ma khuftu min Allah.
30 Wa khalleetu wasiiyti
wa abeetu kulla nasiihti.
31 Wa hassaʼ da, khalaas.
Iichu be natiijat amalku
wa wasiiyitku di, khalli tanfaʼku.
32 Ayyi jaahil kan yaaba luwaamti, yumuut
wa ayyi matmuus kan ma yihimm beyi, yiwaddir.
33 Wa laakin al-yasmaʼni yaskun be amaan
wa yiʼiich bala khoof min ayyi masiibe.»
1 Gosota-kəmkàrje lə Salomo̰, ŋgolə Dabid, mbai gə́ Israɛl .
2 Gə mba gər kəmkàr gə tandoo ləm,
Gə mba ndoo ne gintaje
Gə́ ka̰ gosonégər ləm tɔ,
3 Gə mba kiŋga tandoo
Gə́ askəm kar kəmi àr ləm,
Néra gə́ gə dɔ najee ləm,
Kɔrkəmta gə́ gə goo rəbee ləma,
Néra gə́ danasur ləm tɔ,
4 Gə mba kar deḛ gə́ meḛ dee tɔ kujitar el lé
Gər kɔr kəm né ləm,
Gə mba kar basa gər ne né
Karee la̰ji ne toree mée’g ləm tɔ.
5 Maji kar njekəmkàr oo ta ndá
A kila ne négər ləa dɔ maree’g ləm,
Yeḛ gə́ to njegosonégər lé kara
A gər ne goso ra ne né ləm tɔ.
6 Gə mba gər gin gosota-kəmkàrje lé
Esé nénaa gə́ to loo-kiya’g ləm,
Gə tapa njékəmkàrje ləma,
Gə taje lə dee gə́ to loo kiya’g ləm tɔ.
7 Ɓəl Njesigənea̰ ɓa
To gin gosonégər gə́ dɔtar,
Mbəje lé d’ə̰ji takəmkàr
Gə tandoo lé bəḭ-bəḭ .
Məəi dɔ rɔi’g mbata basaje gə́ njémeeyèrje
8 Ŋgonəm, oo tandoo lə bɔbije ləm,
Ɔs godndu kɔinje rəw el ləm tɔ,
9 Mbata to dɔgugu-noji gə́ ka̰ kula dɔi’g ləm,
Gə nékuraje gə́ ka̰ kɔm gwɔsi’g ləm tɔ.
10 Ŋgonəm, ɓó lé njékaiyaje
Ndigi su kəmi ndá
Maji kari ndigi sə dee dɔ’g el.
11 Ɓó lé deḛ pana:
Gə ree aw sə sí!
Ar sí j’aw j’umje loo n’tɔl dee ləm,
Ar sí j’iyaje gum no̰ dəw’d gə́ ta wa dəa el ləm,
12 Ar sí n’turu deeje kəmba ya
Asəna gə ɓee lə njé gə́ d’wəi bèe ləma,
Ar sí n’turu deeje bura
Asəna gə deḛ gə́ d’ɔm dee mee bwa’g ləm tɔ.
13 Jeḛ j’a kiŋga némajije ɓəd-ɓəd
Gə́ gad dee to yaa̰ ləm,
J’a kar nébanrɔje rusu mee kəije lə sí njḭ-njḭ ləm tɔ,
14 I a kiŋga né gə́ wɔji dɔi sə sí na̰’d ləm,
Jeḛ lai lé ɓɔl-lar lə sí a to gə́ kára ba ya ləm tɔ.
15 Ŋgonəm, orè sə dee rəw na̰’d més el ləm,
Ila gɔli kila-rəw’g lə dee el ləm tɔ.
16 Mbata gɔl dee un dee pélé-pélé gə́ loo néra gə́ majel’g ləm,
Deḛ d’ɔs rɔ dee ɓad
Gə mba kila məs ləm tɔ.
17 Ɓó lé dəw ila jám no̰ néje’d
Gə́ d’aw gə bag dee lé ndá a kila pi,
18 Deḛ lé darɔ dee-deḛ ya ɓa
D’umee gə mba tɔlee ləm,
Kisi kəmba lə dee-deḛ ya ɓa
D’iya gum nea̰’g ke’n ləm tɔ.
19 Yee ɓa gə́ néra dəwje gə́ mal kiŋga né gə goo rəbee el lé
Wa meḛ dee,
Deḛ gə́ d’ula rɔ dee keneŋ mbiriri lé
Deḛ tuji ne tɔ.
Ooje ta ndəji kɔr lə Njesigənea̰
20 Kəmkàr ɔr ndia gə tar wəl dan kila-rəwje’g ləm,
Yeḛ pata gə ndia gə́ ɓar dó-dò dan looje’g ləma ,
21 Ndia ɓar ta loo-kunda-bulaje’g
Ar dee d’oo tapeaje tarəwkɔgje’d
Gə́ mee ɓee-boo’g lé ləm tɔ pana:
22 Seḭ gə́ négər na meḛ sí tas lé
See ndɔ gə́ ra ɓa a kəwje rɔ sí raje né
Gə́ gə mḭdé ba lé wa.
Seḭ njékula sul dɔ loo’gje lé
See kula sul dɔ loo’d gə́ lel sí lé
A kundaje ŋgaŋgee ndɔ gə́ ra wa.
Seḭ mbəje kara see ndɔ gə́ ra ɓa
A kundaje ŋgaŋ mbad gər gin né lé wa.
23 Telje gə́ goo tandəjije ləm gə́ nee!
Amje, m’ar ndiləm ɔm dɔ sí’g ləm,
M’a kar sí gərje tapamje ləm tɔ.
24 Mbata ma m’ɓar sí
Nɛ seḭ mbad reeje ləm,
Ma m’ula jim ndiŋ
Nɛ dəw kára kara oo gə́ né el ləm,
25 Takwɔji-kəmkàrje ləm lai lé
Seḭ ɔsje rəw ləma,
Ta̰dəjije ləm lé kara
Seḭ ndigije el ləm tɔ lé,
26 Ndá ma nja kara m’a kogo sí
Loo gə́ seḭ a síje dan némeeko̰’g ləm,
M’a kula sul dɔ sí’g
Loo gə́ néɓəl-boo a teḛ dɔ sí’g ləm tɔ.
27 Loo gə́ néɓəl-boo a biri sí
Asəna gə lel-boo bèe ləm,
Némeeko̰ a kaḭ dɔ sí sub
Asəna gə lel-mal bèe ləma,
Loo gə́ néurti gə nékila kúla
D’a ɓugu na̰ dɔ sí’g ləm tɔ lé ndá
28 D’a ɓarm nɛ m’a kila dee keneŋ el ləm,
D’a saŋgəm pir-pir nɛ d’a kiŋgam el ləm tɔ.
29 Mbata deḛ d’ə̰ji négər bəḭ-bəḭ ləm,
Deḛ ndigi ɓəl Njesigənea̰ el ləm,
30 Deḛ ndigi takwɔji-kəmkàr ləm el ləma,
Ta̰dəjije ləm lai lé kara
D’oo gə́ né el ləm tɔ.
31 Ndá d’a kul rɔ dee gə kandə né
Gə́ ḭ dan panjaa dee’g ləm,
Takwɔji-kəmkàrje lə dee-deḛ ya ɓa
A kas dee nag-nag ləm tɔ.
32 Mbata kɔs ta rəw lə njégərnéelje lé
Tɔl dee ya ləm,
Jɔg-rɔ el lə mbəje lé
Tuji dee ya ləm tɔ.
33 Nɛ yeḛ gə́ oo ta ləm ndá
A kwa rəa gə meendakaḭ ləm,
Yeḛ a si lɔm ɓó
A ɓəl né majel kára kara el ləm tɔ.
