Al-hikma wa l-tamaasa
1 Al-dubbaan al-mayyit
yihammid wa yiʼaffin
al-dihin hana siid al-itir.
Wa misil da, chiyya min al-tamaasa
titallif al-hikma wa l-charaf.
2 Galb al-hakiim
yimayyil ale l-tariig al-adiil
wa galb al-matmuus
yimayyil ale l-tariig al-aʼwaj.
3 Wa wakit al-matmuus yamchi fi l-derib,
yinʼarif kadar hu ma indah fihim
wa yiwassif le l-naas
kadar fikrah mahduud.
4 Wakit al-malik yazʼal diddak,
angariʼ, ma tikhalli bakaanak.
Agood haadi
wa da yinajjiik min zunuub katiir.
5 Fiyah fasaala ana chiftaha fi l-ard
wa l-fasaala di, hi khata jaayi min al-malik.
6 Al-mataamiis yukhuttuuhum
fi bakaan aali ziyaada
wa l-khaniyiin yukhuttuuhum
fi bakaan tihit.
7 Ana chift battaan abiid raakbiin fi kheel
wa masaaʼiil maachiin be rijleehum misil abiid.
Ayyi amal indah khutuura
8 Al-yankut nugra,
akuun yagaʼ foogha
wa l-yisawwi khurma,
akuun daabi yiʼaddiih.
9 Al-yagtaʼ al-hajar,
akuun yinjarih
wa l-yichaggig al-hatab,
yadkhul fi l-khatar.
10 Al-faas kan kaalle wa ma tarragooha,
waajib gudra ziyaada fi istiʼmaalha.
Khalaas, faaydit al-hikma
hi al-najaah.
11 Kan naadum yaʼarif yihaddi al-daabi
wa l-daabi yiʼaddiih,
chunu al-faayde al-yalgaaha ?
Ma tikallim katiir
12 Wakit al-hakiim yihajji,
kalaamah yaʼajib al-naas
wa laakin lisaan al-matmuus
yiwaddirah.
13 Kalaamah fi l-bidaaya hu tamaasa
wa fi l-nihaaya hu jahaala wa charr.
14 Al-naadum al-fikrah mahduud,
yikattir kalaamah.
Wa l-insaan ma yaʼarif al-yukuun
wa yaatu al-yikhabbirah
be l-yukuun baʼad mootah ?
15 Khidmit al-matmuus tiʼayyiih
lahaddi ma yaʼarif derib
al-yiwaddiih le l-madiina !
16 Al-azaab le l-balad al-malikha sabi
wa kubaaraatha yaakulu tuul al-yoom !
17 Mabruuk le l-balad al-malikha min iyaal al-chuyuukh
wa kubaaraatha yaakulu fi wakit munaasib
le yalgo gudra bala sakar !
18 Fi wakt al-kasal,
raas al-beet yagaʼ
wa wakt al-iide yinrakhu,
al-beet yinaggit.
19 Al-naas yisawwu akil le yadhako
wa l-khamar le yifarruhu hayaathum.
Wa laakin be l-gurus,
yalgo kulla cheyy.
20 Ma talʼan al-malik
hatta fi daakhal galbak kula
wa fi beetak wiheedak,
ma talʼan al-khani.
Achaan al-teeraay tiwaddi al-khabar
wa tihajji be l-cheyy al-inta gultah.
1 Yoo kəmje gə́ ndum dan ubu’g lé ar ubu lə njepodé ubu gə́ ə̰də sululu ḭ njim-njim ləm, néra mbə gə́ lam ba ya askəm tuji kəmkàr ləm, gə riɓar ləm tɔ.
2 Mee njekəmkàr lé tɔjee loo néra gə́ kɔl nɛ mee mbə lé tɔjee loo néra gə́ gel. 3 Loo gə́ mbə aw rəw’g ndá goso kaw rəw lalee ar deḛ lai gə́ d’ée lé pana: Aa ooje, mbə ɓa aw’n! 4 Ɓó lé oŋg lə mbai ḭ səa pu dɔi’g ndá ya̰ loo-sii el mbata si lɔm lé ɓa gə́ kuma̰ dum dɔ boo-néje gə́ to lée’g el lé. 5 Némajel kára gə́ m’oo dɔ naŋg nee gə́ to tana gə néra njeguburuɓee gə́ to lée’g el lé. 6 Némbə lé uba loo ndoi si tar nɛ baoje ndá d’isi looje gə́ naŋg. 7 Ma m’oo ɓərje gə́ d’uba kundaje ləm, gə ŋgan-mbaije gə́ njaa naŋg gə gɔl dee to gə́ ɓərje bèe ləm tɔ.
8 Dəw gə́ ur bwa lé yeḛ nja a koso keneŋ ləm, yeḛ gə́ mbudu kəm ndògo-bɔrɔ lé li a tea̰ keneŋ ləm tɔ . 9 Yeḛ gə́ tɔr kɔri-ərje ndá a kiŋga doo keneŋ ya ləm, yeḛ gə́ riba ta kir lé ndolè tuji ya ləm tɔ. 10 Ɓó lé ŋgaŋ nékad o̰ aree adə el ɓa dəw ɔl təa el ndá a kunda siŋgai dɔ maree’g ɓa (gə mba ra ne kula). Nɛ kəmkàr lé to nékula gə́ ar njea teḛ ne kɔr ya. 11 Ɓó lé li to̰ dəw gə mbata lə goso kulee gə́ godo ndá see maji lə goso-kul-li lé to ɗi wa.
Maji pata yaa̰-yaa̰ el
12 Taje gə́ teḛ ta njekəmkàr’g lé to ta noji ya. Nɛ mbə-dəw lé taje gə́ teḛ təa’g lé to gel tuji ləa. 13 Taje gə́ dɔtar gə́ teḛ təa’g lé to ta mbə ləm, rudu taje ləa kara to ta mbə gə́ majel ləm tɔ. 14 Mbə-dəw lé pa taje gə́ dɔ na̰’d dɔ na̰’d. Dəw lé gər né gə́ a gə ree lé el, ŋga see na̰ ɓa a kulá né gə́ a gə ree gée’g gogo lé ɓəi wa. 15 Kula ra mbə-dəw lé aree dao ne yaa̰ mbata yeḛ gər rəw mba kaw mee ɓee-boo’g el.
16 Meeko̰ a koso dɔi-i ɓee gə́ mbai ləi to gə́ basa ba ləm, ŋgan-mbaije ləi rogo ta ka-nésɔ’g gə ndɔ ràd ya ləm tɔ. 17 Rɔlel a nai səi-i ɓee gə́ mbai ləi gelee to gə́ boo ləm, ŋgan-mbaije ləi kara d’usɔ né gə kàree gə́ maji mba kar siŋga dee to ne ɓó gə mba kya̰ rɔ dee dan nékai’g ba el ləm tɔ. 18 Loo gə́ ji dəw unda ndolè ndá kag-dɔkəi ndida ləm, loo gə́ ji dəw kul kwɔji-kwɔji ndá kəi ndəi ɓèd-ɓèd ləm tɔ. 19 Dəw lé ra muru-gad gə mba ndam ne ləm, mán-nduú aree al rəa ləma, lar ɓa to nékwa dɔ gɔl néje lai ləm tɔ. 20 Maji kari ila ndɔl dɔ mbai’g dan takə̰ji’g ləi el ləm, maji kari ila ndɔl dɔ bao’g mee kəi-toi’g el ləm tɔ. Mbata yelje d’a kun ndui ləm, néje gə́ gə bag dee d’a kun taje ləi kas ne loo ləm tɔ.
