Al-hikma tinaadi
1 Asmaʼo, al-hikma tinaadi
wa l-fihim yarfaʼ hissah.
2 Al-hikma waagfe fi machbak al-duruub
wa fi l-bakaanaat al-aaliyiin jamb al-turug.
3 Wa hi tinaadi fi baab al-madiina
wa tinaadi fi dakhuul al-hille wa tuguul :
4 «Ya naas, leeku intu ana ninaadi
wa le Bani Adam niwajjih kalaami.
5 Ya l-juhhaal,
sawwu leeku agul.
Wa ya l-mataamiis,
afhamo adiil fi guluubku.
6 Asmaʼo achaan nuguul kalaam muhimm
wa khachmi yuguul kalaam adiil.
7 Achaan al-hagg daayman gaaʼid fi khachmi
wa l-charr haraam le lisaani.
8 Wa kulla kalaam khachmi sahiih
wa la indah kidib
wa la indah khachch.
9 Wa kalaami sameh le l-naas al-induhum fihim
wa adiil le l-naas al-induhum maʼrafa.
10 Chiil wasiiyti,
hi akheer min al-fudda
wa akrub al-ilim,
hu akheer min al-dahab al-saafi.
11 Achaan al-hikma
hi ziyaada min al-marajaan
wa ayyi cheyy al-tihibbah
ma yigaadirha.»
Al-hikma wa natiijitha
12 «Ana al-hikma naskun maʼa l-agul
wa be da, nalga al-ilim wa l-raay.
13 Al-yakhaaf min Allah,
yakrah al-fasaala.
Wa ana kula nakrah
al-kuluufiiye wa l-istikbaar
wa derib al-fasaala wa l-khachum al-kaddaab.
14 Al-wasiiye wa l-agul hineeyi ana.
Wa l-ilim wa l-fahaaliiye kula leyi ana.
15 Wa beyi ana, al-muluuk yamulku
wa l-gudiya yaamuru be l-adaala.
16 Wa beyi ana, al-chuyuukh yahkumu
wa l-hukkaam wa kulla l-gudiya
yichaaruʼu be l-adaala.
17 Ana nihibb al-yihibbuuni
wa l-yifattuchuuni, yalgooni.
18 Wa nantiihum maal wa charaf
wa khuna daayim wa mukaafa.
19 Wa natiijti akheer
min al-dahab al-saafi
wa intaaji akheer
min al-fudda al-maʼzuula.
20 Ana nuruukh fi derib al-saalihiin
wa namchi adiil fi tariig al-aadiliin.
21 Wa nanti maal warasa le l-yihibbuuni
wa namla makhaazinhum.»
Be l-hikma tammat al-khaliige
22 «Ana al-hikma, Allah khalagaani awwal,
misil wald al-bikir fi kulla khaliigtah.
23 Wa ana makhluuga min zamaan
wa min al-bidaaya
wa min gabul al-ard.
24 Wa ana makhluuga
gabul al-bahar al-muhiit
wa gabul uyuun almi al-jaari.
25 Wa ana makhluuga
gabul al-hujaar
wa gabul al-jibaal ma yukhuttuhum.
26 Wa ana mawjuuda
gabul ma yisawwi al-ard wa l-kadaade
wa gabul khaliigit turaab al-dunya.
27 Wa ana mawjuuda
wakit bana al-samaawaat
wa khatta huduud beenhum wa been al-bahar al-muhiit
28 wa wakit khatta al-sahaab foog
wa gawwa majaari al-almi tihit fi lubb al-ard.
29 Wa ana mawjuuda
wakit khatta huduud le l-bahar
achaan al-almi ma yikhaalif amrah.
Wa wakit khatta asaas al-ard,
30 ana al-hikma kunt maʼaayah bannaaya.
Wa hu firih beyi fi kulla yoom
wa ana mabsuuta giddaamah fi kulla wakit.
31 Wa ana mabsuuta be ardah al-aamre
wa firiht be Bani Adam.»
Mabruuk le l-yakhbal al-hikma
32 «Wa hassaʼ, asmaʼo ya iyaali.
Mabruuk le l-yichiilu derbi.
33 Asmaʼo wasiiyti wa abgo hakiimiin
wa abadan ma tikhalluuha.
34 Mabruuk le l-naadum al-yasmaʼni
wa yagiif kulla yoom fi baabi
wa yahfad madkhal beeti.
35 Achaan al-yalgaani, yalga al-haya
wa yalga rida min Allah.
36 Wa laakin al-yaʼasaani, yajrah nafsah
wa l-yakrahni, yihibb al-moot.»
Kəmkàr lé ɓar-ɓar
1 See kəmkàr ɓar-ɓar el wa.
See gosonégər ɔr ndia gə́ tar wəl el wa .
2 Yee rab rəa dɔdərlooje gə́ ndəw’g
Mbɔr rəw’g ləm, gə tɔ-rəwje’g ləm tɔ,
3 Mbɔr tarəwkɔg’d ləm,
Gə loo kandə mee ɓee-boo’g ləma,
Gə tarəw kandə mee ɓee’g ləm tɔ lé
Yeḛ ar dee d’oo ndia gə́ ɓar wəl keneŋ pana:
4 Diŋgamje, to seḭ ɓa m’no̰ m’ɓar sí,
Ma m’ɔr ndum gə́ tar wəl
M’ar ŋgalə dəwje ya.
5 Seḭ gə́ gərje né el lé
Maji kar sí ndooje loo-kɔrkəmné,
Seḭ mbəje lé
Maji kar sí ndooje gosonégər tɔ.
6 Ooje ta ləm mbata m’aw gə ta néje
Gə́ boo-boo mba kula sí ləm,
Tam a teḛ gə mba ndoo sí né gə́ danasur ləm tɔ.
7 Mbata tam pa kankəmta ya
Nɛ ta meeyèr lé
Tam oo gə́ né gə́ mina̰.
8 Taje lai gə́ teḛ tam’g lé
To taje gə́ gə dɔ najee
Ɓó taŋgɔm əsé ta gə́ kori-kori godo keneŋ,
9 Deḛ lai to raga pai-pai
Kəm dəw gə́ gər né ləm,
Deḛ to danasur
Mbata deḛ gə́ d’iŋga gosonégər ləm tɔ.
10 Maji kar tandooje ləm wa məəi unda larnda ləm,
Ar gosonégər wa məəi unda larlɔr gə́ gadee to yaa̰ ləm tɔ,
11 Mbata kəmkàr lé
Maji unda mərkwɔji ləm,
Néje lai gə́ maji dum lé
Gad dee as səa el ləm tɔ.
Néra njekəmkàr
12 Ma kəmkàr lé loo-sim
To loo-kunda-kəmkàr dɔ rɔ’g,
Ma m’iŋga négər gə́ ka̰ la̰ji tor ta məəm’g.
13 Ɓəl Njesigənea̰ lé
To gə́ kḛji néra gə́ majel bəḭ-bəḭ.
Kesta gə beelé gə rəw néra gə́ majel,
Gə ta gə́ pata gə́ kori-kori lé
Néje neelé ma m’ə̰ji dee bəḭ-bəḭ ya.
14 Takwɔji-kəmkàr gə rəw ra né
Gə́ dana lé to kama,
Ma m’to darɔ gosonégər ləm,
Siŋgamoŋ to kama ləm tɔ.
15 Mbɔl dɔm-ma ɓa mbaije d’o̰ ne ɓee ləm,
Njéko̰ɓeeje d’un ne ndu dee gə dɔ najee ləm tɔ.
16 Mbɔl dɔm-ma ɓa ŋgan-mbaije ləm,
Gə dəwje gə́ boo-boo ləma,
Gə njégaŋ-rəwtaje lai gə́ dɔ naŋg nee ləm tɔ lé
Guburu ne ɓee.
17 Deḛ gə́ d’undam dan kəm dee’g lé
M’unda dee dan kəm’g ləm,
Deḛ gə́ saŋgəm ndá d’iŋgam ya ləm tɔ.
18 Nébao gə rɔnduba lé
Daa na̰ rɔm’g ləm,
Némajije gə́ to gə no̰,
Gə ta gə́ to gə dɔ najee kara
Togə́bè ya ləm tɔ.
19 Ka̰dəm maji unda larlɔr,
Unda larlɔr gə́ àr ŋgad-ŋgad ləm,
Né gə́ d’iŋga rɔm’g kara
Maji unda larnda gə́ gadee to yaa̰ ləm tɔ.
20 Ma m’njaa rəw néra gə́ gə dɔ najee’g,
Dan kila-rəwje’g lə néra gə́ danasur
21 Mba kam m’ar deḛ gə́ d’undam dan kəm dee’g lé
Némajije ləm, m’ar nébaoje taa rɔ dee pəl-pəl ləm tɔ.
22 Njesigənea̰ undam-ma ya gə́ doŋgɔr kula reaje lai
Ɓad ɓa néje ləa gə́ ləw-ləw lé ɓəi .
23 Kédé gə́ ləw-ləw gə́ dɔtar lé
D’undam ɗaŋg, un kudee gə́ dɔtar ɓad ɓa
D’unda naŋg nee ɓəi.
24 Ma lé d’ojim loo gə́ ɓul manje
Godo ɓəi ləm,
Ŋgira manje gə́ mán uba keneŋ tir-tir kara
Godo ɓəi ləm tɔ,
25 Kédé ɓa kar dɔ mbalje to njaŋg ɓəi lé ləm,
Kédé ɓa kar dɔdərlooje to ɓəi ləm tɔ lé
D’ojim mba̰ ya.
26 Yeḛ unda naŋg nee
Esé walaje el ɓəi ləm,
Kandə naŋg gə́ dɔtar kara to el ɓəi ləm tɔ.
27 Loo gə́ yeḛ unda dara gə lée-lée lé
M’isi keneŋ mba̰ ya,
Loo gə́ yeḛ wɔji ŋgaŋ ɓul manje ləm,
28 Loo gə́ yeḛ ar kil-lə-ndi to tar ləm,
Ar ŋgira-manje gə́ d’ḭ ɓul mán’g
D’uba tir-tir gə siŋga dee ləm,
29 Loo gə́ yeḛ wɔji rəw-nim lə baa-boo-kad
Aree gə mba kar manje d’al dɔ koŋgee el ləma,
Loo gə́ yeḛ tum ne gin naŋg nee ləm tɔ lé
30 Ma m’to njera kula mbɔree’g ləm,
M’ar mée lelee dɔm’g
Gə ndɔje kára-kára lai ləm,
M’ra rɔlel nea̰’g ta-ta ɓó m’əw el ləm,
31 M’ra rɔlel dɔ naŋg’d ləa ləma,
M’ar məəm lelm mbuna dəwje’g ləm tɔ.
Dəw gə́ oo ta kəmkàr lé rəa lelee
32 Bèe ɓa ɓasinè lé ŋganəmje,
Ooje ta ləm,
Deḛ gə́ d’aa dɔ rəw-kabmje lé
Rɔlel nai sə dee ya!
33 Ooje tandoo
Mba telje ne njékəmkàrje
Ɓó mbadje el.
34 Rɔlel nai gə dəw gə́ oo ta ləm ləm,
Yeḛ gə́ si kəmba tarəwkɔgje’g ləm
Gə ndɔje kára-kára lai
Gə mba kaa ne dɔ looje kər-kər ləm tɔ!
35 Mbata yeḛ gə́ iŋgam-ma ndá iŋga kəmə,
Tɔɓəi yeḛ taa kəm Njesigənea̰ rəgm tɔ.
36 Nɛ yeḛ gə́ ra kaiya ɔsm ne rəw ndá
Yeḛ ula kəm rəa-yeḛ nja ndòo,
Deḛ lai gə́ d’ḛjim bəḭ-bəḭ lé
Deḛ ndigi yoo ya.
