Khilaaf fi yoom al-sabt
1 Yoom waahid, Isa raayikh fi ust al-ziraaʼa wa da yoom al-sabt. Wa talaamiizah gammo yagtaʼo ganaadiil al-gameh wa yafurkuuhum fi iideehum wa yaakuluuh. 2 Laakin Fariiziyiin waahidiin gaalo : «Maala intu tisawwu al-khidme al-ma halaala fi yoom al-sabt ?»
3 Wa Isa radda leehum wa gaal : «Ma gareetu al-Kitaab walla ? Nisiitu al-cheyy al-Dawuud wa jamaaʼtah sawwooh wakit al-juuʼ sawwaahum walla ? 4 Hu dakhal fi beet Allah wa akal al-khubza al-gaddamooha al-naas le Allah. Wa da ma halaal le ayyi naadum illa le rujaal al-diin. Wa Dawuud zaatah akal wa anta minha le jamaaʼtah kula.» 5 Wa Isa gaal : «Ibn al-Insaan hu Rabb yoom al-sabt wa ana bas hu.»
6 Wa fi yoom sabt aakhar, Isa dakhal fi beet al-sala wa gaaʼid yiʼallim al-naas. Wa fiyah naadum waahid iidah al-zeene mayte gaaʼid daakhal. 7 Wa l-Fariiziyiin wa l-ulama khatto baalhum le Isa. Yidooru yaʼarfu kan hu yachfiih fi yoom al-sabt walla la, achaan yalgo fursa le yukhuttu foogah tuhma.
8 Laakin hu irif fikirhum. Wa hajja le l-raajil al-iidah mayte wa gaal : «Gumm foog giddaam al-naas.» Wa l-raajil gamma wagaf giddaamhum. 9 Wa Isa hajja leehum wa gaal : «Nasʼalku cheyy waahid. Chunu al-halaal fi yoom al-sabt ? Al-kheer walla l-charr ? Halaal leena ninajju al-naas walla nahalkuuhum ?»
10 Wa Isa allaffat achaan yichiifhum kulluhum fi uyuunhum. Wa hajja le l-raajil wa gaal : «Midd iidak.» Wa l-raajil maddaaha wa khalaas iidah achchaafat. 11 Laakin al-Fariiziyiin wa l-ulama ziʼilo zaʼal chadiid. Wa gammo yichchaawaro ambeenaathum fi l-cheyy al-yagdaro yisawwuuh le Isa.
Al-rusul al-atnaachar
12 Wa fi l-wakit da, Isa marag wa talaʼ fi hajar achaan yisalli. Wa tuul al-leel hu gaaʼid yisalli le Allah. 13 Wa wakit al-wata asbahat, hu naada talaamiizah wa azal minhum 12 wa sammaahum rusul. 14 Wa humman Simʼaan al-Isa sammaah Butrus wa Andareeyas akhuuh le Simʼaan wa Yaakhuub wa Yuuhanna wa Filibbus wa Bartulma 15 wa Matta wa Tuuma wa Yaakhuub wileed Halfa wa Simʼaan al-binaaduuh al-Sawri 16 wa Yahuuza wileed Yaakhuub wa Yahuuza al-Iskhariyooti al-baʼadeen yukhuun Isa.
17 Wa hu nazal maʼaahum min al-hajar wa wagaf fi bakaan wasiiʼ. Wa talaamiiz katiiriin gaaʼidiin maʼaayah. Wa naas katiiriin marra waahid jo min kulla daar al-Yahuudiiya wa min madiinat al-Khudus wa min al-hillaal al-jamb al-bahar gariib le Suur wa Seeda. 18 Wa l-naas dool jo achaan yasmaʼo kalaamah wa hu yachfi amraadhum. Wa l-naas al-induhum chawaatiin kula, hu daawaahum. 19 Wa kulla l-naas dawwaro yalmasooh achaan al-gudra al-tamrug minnah tachfiihum kulluhum.
Taʼliim al-Masiih
20 Wa Isa rafaʼ raasah chaaf talaamiizah wa gaal :
«Mabruuk leeku intu al-masaakiin
achaan mamlakat Allah hintuku.
21 Mabruuk leeku intu al-hassaʼ jiiʼaaniin
achaan baʼadeen tachbaʼo.
Mabruuk leeku intu al-tabku min al-nadaama
achaan baʼadeen tadhako min al-farah.
22 Mabruuk leeku intu
kan al-naas yakrahooku
wa yaabooku wa yiʼayyuruuku
wa yitallufu usumku be sababi ana, Ibn al-Insaan.
23 Fi l-yoom daak, anbastu wa nattutu min al-farha
achaan nuguul leeku ajurku fi l-sama kabiir bilheen.
Ma tanso kadar zamaan juduudhum
sawwo nafs al-cheyy le l-anbiya al-faato.
24 «Laakin al-azaab yarjaaku intu siyaad al-maal
achaan kulla l-raaha al-talgooha ligiituuha khalaas.
25 Wa l-azaab yarjaaku intu al-chabʼaaniin
achaan baʼadeen tabgo jiiʼaaniin.
Wa l-azaab yarjaaku intu al-gaaʼidiin tadhako
achaan baʼadeen tabku wa tahzano min al-nadaama.
26 Wa l-azaab yarjaaku intu
kan kulla l-naas yachkuruuku.
Ma tanso kadar zamaan al-naas
chakaroohum le l-kaddaabiin al-sawwo nufuushum anbiya.»
Al-mahabba al-waajbe
27 Wa Isa gaal battaan : «Wa laakin ana nuguul leeku intu al-tasmaʼo kalaami, hibbu aduuku wa sawwu al-kheer le l-naas al-yakrahooku. 28 Wa baaruku al-naas al-yalʼanooku wa asʼalo Allah be l-kheer fi chaan al-naas al-yitaʼʼubuuku. 29 Kan naadum daggaak fi chidgak al-waahide, antiih al-aakhara kula. Wa kan naadum yidoor yichiil jallaabiiytak, khalaas khalli yichiil jawwaaniiytak kula. 30 Anti le ayyi naadum al-yasʼal minnak cheyy wa l-naadum al-chaal minnak khumaamak ma tasʼalah minnah. 31 Wa sawwu le l-naas al-cheyy al-intu zaatku tidooru al-naas yisawwuuh leeku.
32 «Wa kan tihibbu al-naas al-yihibbuuku bas, ween al-kheer al-sawweetuuh ? Al-muznibiin zaathum yihibbu al-yihibbuuhum. 33 Wa kan intu tisawwu al-kheer le l-naas al-yisawwu leeku al-kheer, ween al-baraka ? Al-muznibiin yisawwu nafs al-cheyy. 34 Wa kan tidayyunu al-naas al-induku fooghum achaan le yigabbulu leeku gurusku, ween al-kheer al-sawweetuuh ? Al-muznibiin zaathum yidayyunu akhwaanhum al-muznibiin al-yagdaro yikaffuuhum.
35 «Laakin hibbu udwaanku wa sawwu leehum al-kheer wa dayyunuuhum wa ma tarjo minhum cheyy wa khalaas talgo ajur kabiir. Wa misil da, tabgo iyaal Allah al-Aali. Hu yisawwi zeen le l-naas al-fasliin al-ma yachkuruuh. 36 Arhamo al-naas misil abuuku Allah rahiim le l-naas.
37 «Ma tihaakumu al-naas achaan Allah ma yihaakimku intu. Ma tajʼalo al-naas khaatiyiin achaan Allah ma yajʼalku intu khaatiyiin. Saamuhu al-naas wa Allah yisaamihku. 38 Antu le l-naas wa Allah yantiiku. Yantiiku be iid wasiiʼe fi iideeku wa yukuun wazin adiil wa kiyaala lahaddi yidaffig. Allah yikiil leeku be nafs al-mikyaal al-intu tikiilu beyah le l-naas.»
Masal al-gechchaay wa l-uud
39 Wa Isa hajja leehum battaan be masal wa gaal : «Naadum amyaan yagdar yuguud naadum amyaan walla ? Kulluhum ma yagaʼo fi nugra walla ? 40 Al-tilmiiz ma akbar min sayyidah laakin wakit allamah kulla cheyy, al-tilmiiz yabga misil sayyidah. 41 Kikkeef tichiif gechchaay fi een akhuuk wa laakin ma tichiif al-uud al-kabiir al-gaaʼid fi eenak inta ? 42 Walla kikkeef tuguul le akhuuk ‹Khalliini nisill al-gechchaay min eenak› wa inta zaatak ma chift al-uud al-gaaʼid fi eenak ? Ya munaafikh ! Awwal ke sill al-uud al-fi eenak wa misil da tichiif adiil wa khalaas tagdar tisill al-gechchaay al-fi een akhuuk.
43 «Ma fi chadara adiile al-talda iyaal fasliin. Wa battaan ma fi chadara fasle al-talda iyaal adiiliin. 44 Achaan al-naas yaʼarfu ayyi chadara min iyaalha. Ma yalgo iyaal jimmeez fi l-chadara al-indaha chook. Wa ma yilaggutu inab min andireesa.
45 «Al-galib hu misil makhazan. Wa l-naadum al-adiil yudumm kalaam adiil fi galbah wa l-kalaam al-yamrug minnah adiil. Wa l-naadum al-fasil yudumm kalaam fasil fi galbah wa l-kalaam al-yamrug minnah fasil. Achaan al-cheyy al-galib al-naadum malaan beyah, da bas al-yamrug min khachmah wakit yihajji.
Masal al-buyuut al-itneen
46 «Kikkeef tinaaduuni : ‹Ya sayyidna, Ya sayyidna› kan ma tisawwu al-cheyy al-nuguulah leeku ? 47 Ayyi naadum al-yaji leyi wa yasmaʼ kalaami wa yitaabiʼah, ana niʼooriiku be l-cheyy al-hu yichaabihah. 48 Hu misil naadum waahid al-bana beet. Awwal nakat fi l-turaab achaan yukhutt asaas al-beet fi l-hajar al-gaaʼid tihit. Wa almi al-waadi saal wa darab al-beet wa l-beet ma anhazza achaan hu mabni adiil. 49 Wa laakin al-naadum al-yasmaʼ kalaami wa ma yitabbigah, hu yabga misil al-naadum al-bana beetah fi l-turaab bala asaas. Wa almi al-waadi darabah wa ajala ke al-beet wagaʼ wa tilif marra waahid.»
Njékwakila Jejuje riba barkəmko gə ndɔ-kwa-rɔ’g lé
Mat 12.1-8, Mar 2.23-281 Ndɔ kára bèe gə́ to ndɔ-kwa-rɔ lé Jeju tal mee ndɔ gə́ kó unda kəm keneŋ. Njékwakiláje riba barkəmko rii gə ji dee d’usɔ . 2 Parisiḛje gə́ na̰je dəji dee pana: Gelee ban ɓa raje né gə́ kəm ra ndɔ-kwa-rɔ’g el lé wa.
3 Jeju ila dee keneŋ pana: Né gə́ ra Dabid gə deḛ gə́ d’aw səa loo gə́ lab ɔr dee neelé see seḭ turaje taree mee maktub’g el wa. 4 Yeḛ uru mee kəi-Ala’g un muru gə́ deḛ d’unda gə kəmee keneŋ lé o̰ ya̰ ar deḛ gə́ d’aw səa lé d’o̰ tɔ, nɛ muru neelé d’unda gə kəmee gə mba kar njékinjanéməsje ɓa d’o̰ gə kar dee ba lé see seḭ ooje togə́bè el wa .
5 Tɔɓəi yeḛ ula dee pana: Ŋgon-dəw lé nja ɓa to gə́ mbai dɔ ndɔ-kwa-rɔ lé tɔ.
Jeju aji dəw gə́ jia wəi wɔ
Mat 12.9-14, Mar 3.1-66 Ndɔ-kwa-rɔ gə́ raŋg, Jeju andə aw mee kəi-kwa-dɔ-na̰’g si ndoo dee ta keneŋ. Diŋgam kára gə́ jikɔlee wəi wɔ si keneŋ tɔ. 7 Njéndaji-maktubje gə Parisiḛje d’unda kəm dee lér-lér d’oo ne Jeju, see yeḛ a kajee gə ndɔ-kwa-rɔ nee wa, ɓó gə kiŋga ne loo kila ta dəa’g. 8 Nɛ yeḛ gər takə̰ji gə́ meḛ dee’g gao ndá yeḛ ula dəw gə́ jia wəi wɔ neelé pana: Uba naŋg ḭ aar tar gə ŋgali par dan sí’g nee ya.
Togə́bè yeḛ neelé uba naŋg ḭ aar tar dan dee’g ya tɔ. 9 Jeju ula dee pana: M’a dəji sí koo, see ndɔ-kwa-rɔ lé see to ndɔ gə mba ra né gə́ maji əsé to ndɔ gə mba ra né gə́ majel ɓa keneŋ wa. See to ndɔ gə mba kaji dəw əsé to ndɔ gə mba tɔl dəw ɓa keneŋ wa.
10 Yen ŋga Jeju aa kəm dee njal ɔr ndá ula dəw neelé pana: Ndɔji jii ra̰daŋ.
Dəw neelé ra togə́bè ya tɔ ndá jia lé tel to kari ba péd-péd tɔ. 11 Oŋg ti meḛ dee paŋ-paŋ ar dee maḭ na̰ ta dɔ né gə́ d’a ra gə Jeju lé ŋga.
Jeju ɔr njékaḭkulaje dɔg-gir-dee-joo
Mat 10.1-4, Mar 3.13-1912 Mee ndəa’g neelé Jeju ɔd aw dɔ mbal’g gə mba ra tamaji ta Ala’g ndá yeḛ ar keneŋ saar ar loo àr dəa’g təsərə. 13 Loo gə́ loo àr mba̰ ndá yeḛ ɓar njékwakiláje gə́ rəa’g mbər dee dɔg-gir-dee-joo unda dee gə́ njékaḭkulaje as bèe: 14 Simo̰ gə́ yeḛ unda ria lə Piɛrə gə ŋgokea̰ Andre, gə Jak gə Ja̰ gə Pilibə gə Bartelemi 15 gə Matiyo gə Tomas gə Jak, ŋgolə Alpe, gə Simo̰ gə́ deḛ ɓaree Jelote, 16 gə Jude, ŋgolə Jak, gə Judas Iskariot gə́ tel to njekun dəa lé tɔ.
Jeju ndoo boo-dəwje ta ləm, aji njérɔko̰je ləm tɔ
Mat 4.23-2517 Yeḛ risi sə dee gə́ bər loo gə́ loo asəna rai-rai keneŋ, lée neelé d’iŋga boo-njékwakiláje keneŋ gə dəwje bula digi-digi gə́ d’ḭ Jude ləm, gə Jerusalem ləma, gə Tir gə Sido̰ gə́ to ta mán’g ləm tɔ. Deḛ ree keneŋ gə mba koo ta təa’g ləm, gə mba kar rɔko̰je lə dee kara ɔr rɔ dee’g ləm tɔ. 18 Deḛ gə́ ndilje gə́ yèr d’ula kəm dee ndòo lé kara d’aji kəbərə-kəbərə ya. 19 Boo-dəwje lai-lai lé saŋg loo gə mba kɔrɔ rəa gə́ ji dee peb-peb ya mbata siŋgamoŋ teḛ rəa’g uru rɔ dee’g ndá aji dee lai-lai ya tɔ.
Rɔlel əsé némeeko̰ lé
Mat 5.1-1220 Yen ŋga Jeju ɔr dəa gə́ tar ɓad gə́ rɔ njékwakiláje’g ula dee pana:
Seḭ njéndooje lé rɔ sí lel sí
Mbata ɓeeko̰ lə Ala lé to ka̰ sí-seḭ ya!
21 Seḭ gə́ ɓó tɔl sí ɓasinè lé
Rɔ sí lel sí mbata meḛ sí a ndan tub-tub ɓəi!
Seḭ gə́ no̰je jəm-jəm ɓasinè lé
Rɔ sí lel sí mbata seḭ a ndubaje rɔ sí raŋg-raŋg ɓəi to!
22 Loo gə́ dəwje d’a kḛji sí bəḭ-bəḭ ləm, loo gə́ d’a kun sí tuba sí ra sə sí néurti ləma, loo gə́ d’a mbad sí kunda sí gə́ ram-dəwje ləm tɔ gə mba Ŋgon-dəw lé ndá rɔ sí a lel sí ɓəi . 23 Mee ndəa’g neelé ndaje meḛ sí kaḭ, alje ne rɔ sí mbata seḭ a kiŋgaje némeekila lə sí gə́ boo dara ɓəi, mbata ka deeje kara d’ula kəm njéteggintaje ndòo togə́bè ya tɔ .
24 Seḭ bao-nékiŋgaje lé meeko̰ a koso dɔ sí’g,
Mbata seḭ iŋgaje nérɔlel gə́ ka̰ sí-seḭ lé mba̰.
25 Seḭ gə́ meḛ sí ndan tub-tub lé meeko̰ a koso dɔ sí’g
Mbata seḭ a kwəije yoo-ɓoo ɓəi.
Seḭ gə́ síje gə ŋgaŋ-kogo ɓasinè lé meeko̰ a koso dɔ sí’g
Mbata seḭ a kwaje ndòo rɔ sí loo-yoo’g ləm,
A sije dan mán-no̰’g ɓəi ləm tɔ.
26 Seḭ gə́ dəwje lai d’ɔr ta lə sí maji lé meeko̰ a koso dɔ sí’g mbata ka deeje lé to gə́ njéra né togəbèje gə njéteggintaje gə́ ŋgɔm lé bèe tɔ.
Meenoji gə́ ka̰ ndigi njéba̰je lə sí
Mat 5.38-48, Mat 7.12a27 Nɛ seḭ gə́ ooje ta ləm lé ma m’ula sí təsərə, undaje njéba̰je lə sí dan kəm sí’g ləm, raje maji gə deḛ gə́ d’ə̰ji sí bəḭ-bəḭ ləm, 28 tɔrje ndu sí dɔ deḛ gə́ d’ɔr sə sí ləma, raje tamaji ta Ala’g mbata lə deḛ gə́ d’ula kəm sí ndòo ləm tɔ. 29 Ɓó lé dəw unda mbɔri gə́ kel kára ndá tel nje gə́ kel kára ila aree unda tɔ. Ɓó lé dəw a kɔr kubu ləi gə́ boi yul rɔi’g ndá tel aree kubu-kaar ləi gə́ raŋg dɔ’g ɓəi tɔ. 30 Nana ɓa gə́ kwɔii né ndá aree nja, yeḛ gə́ rara ɓa gə́ wai né ləi taai ndá ya̰ gée jia’g aree né ləa. 31 Né gə́ rara gə́ seḭ ndigije kar dəwje gə́ raŋg ra d’ar sí ndá maji kar sí-seḭ nja raje ar deeje togə́bè .
32 Ɓó lé deḛ gə́ d’unda sí dan kəm dee’g ɓa seḭ undaje deeje dan kəm sí’g ndá see to ndigi na̰ ŋga ɓa nee wa. Njékaiyaje kara deḛ gə́ d’unda dee dan kəm dee’g ɓa deḛ d’unda dee dan kəm dee’g ɓəi tɔ. 33 Ɓó lé seḭ raje maji gə deḛ gə́ ra sə sí maji ya to ŋga see to gə́ nojikwa ŋga ɓa nee wa. Mbata njékaiyaje lé kara deḛ ra togə́bè ya tɔ. 34 Ɓó lé dəwje gə́ d’a gə wɔr sí né nɛ seḭ ar deeje mbata meḛ sí to yel dɔ dee’g to gə́ a kiŋgaje né ji dee’g ya ɓəi ndá see to néwor ndá ŋga ɓa nee wa. Mbata njékaiyaje lé kara wɔr na̰ né gə mba tel kiŋga né ji na̰’d gogo bèe ya tɔ. 35 Nɛ seḭ lé undaje njéba̰je lə sí dan kəm sí’g ləm, waje sə dee noji ləma, ar deeje wɔr sí né ɓa undaje bala təa el ləm tɔ. Togə́bè ɓa nékiŋgaje lə sí a kal dɔ loo ɓəi ləm, seḭ a toje ŋgan Njekurdɔloo’g ləm tɔ mbata yeḛ ra meemaji gə njéra nédɔkuduje ləm, gə njémeeyèrje ləm tɔ. 36 Arje meḛ sí oso lemsé dɔ mar síje’g to gə́ bɔ síje ar mée oso lemsé dɔ sí-seḭ’g nja tɔ.
Gaŋje ta dɔ mar síje’g el
Mat 7.1-537 Gaŋje ta dɔ mar síje’g el ndá Ala kara a gaŋgta dɔ sí’g el tɔ, ilaje ta dɔ mar síje’g el ndá Ala a kila ta dɔ sí’g el tɔ, ɔrje ta dɔ mar síje’g ndá Ala a kɔr ta dɔ sí’g tɔ. 38 Maji kar mar síje né gə́ kar ndá d’a kar sí né gə kar tɔ, d’a kar sí gə́ kar ɓó d’a kwɔji el, d’a kɔm né mee né’g lə sí, d’a yəg yəg-yəg ləm, d’a mbusu jigi-jigi ləma, d’a kɔm keneŋ karee rusu ruba naŋg pɔ-pɔ ləm tɔ, mbata d’a kwɔji né kar sí kwɔji ne bua ka̰ sí gə́ seḭ wɔjije ne lé ya tɔ.
39 Yeḛ ula dee gosota gə́ raŋg tɔɓəi pana: See njekəmtɔ a kaskəm kula kag ji njekəmtɔ maree’g wa. See deḛ joo bɔr d’a koso bwa’g el wa . 40 Njekwakila mbai a kur dɔ ɓéeje’g el, njekwakila mbai gə́ gɔl ta néreaje gɔl-gɔl ndá yeḛ a to kasəna gə ɓéeje ya tɔ .
41 See ban ɓa i unda kəmi dɔ njawala gə́ to kəm ŋgokɔḭ’g ŋga see guburu kag gə́ o̰ kəmi mbèd kən lé see i oo el wa. 42 Esé see i a kula ŋgokɔḭ pana: Ŋgokɔm, am m’ɔr njawala gə́ to kəmi’g kən m’ari ŋga see guburu kag gə́ o̰ kəmi mbèd kən lé see i oo el wa. Njehulai, ɔr guburu kag gə́ o̰ kəmi mbèd kən lé kédé ɓad ɓa i a koo loo gə mba kɔr ne njawala gə́ to kəm ŋgokɔḭ’g lé ɓəi.
Kandə kag lé ɓa a gər ne kag lé ɓəi
Mat 7.16-20, Mat 12.33-3543 Kag gə́ tɔg ɓṵdu-ɓṵdu lé a kandə majel nda̰ el ləm, kag gə́ ŋgon ŋgɔsɔrɔ-ŋgɔsɔrɔ lé a kandə maji nda̰ el ləm tɔ. 44 Mbata kag gə́ rara kara lé ka̰dee ya ɓa d’a gəree ne. Dəw a kinja kandə kodé dɔ kag-kun’g el ləm, dəw a kinja kandə nduú dɔ kun ŋgar’g el ləm tɔ . 45 Dəw gə́ maji lé né gə́ maji gə́ to dɔɓəŋgəree’g ɓa a teḛ gə́ raga ɓəi, nɛ dəw gə́ njemeeyèr lé né gə́ majel gə́ to dɔɓəŋgəree’g ɓa a teḛ gə́ raga ɓəi tɔ, mbata né gə́ ɔs kɔr mee dəw’g lé ɓa a teḛ təa’g karee pa ɓəi tɔ .
Gosɔta gə́ wɔji dɔ kəije joo lé
Mat 7.24-2746 See ban ɓa seḭ ɓarmje Mbaidɔmbaije, Mbaidɔmbaije ndá seḭ mbad raje né gə́ ma m’ula sí lé ɓəi wa. 47 M’a kwɔji sí né gə́ wa bua ka̰ dəw gə́ rara gə́ ree rɔm’g oo ta ləm gə́ ra née lé tɔ. 48 Yeḛ to asəna kára ba gə dəw gə́ tum gin kəi nɛ yeḛ uru bwa ila naŋg ndad-ndad gə́ teḛ dɔ mbal’g tum gin kəi dɔ’g tɔ. Loo gə́ mán bélm aw ula unda kaar kəi pəji-pəji ndá kəi lé yə rəa yəgə el mbata njekunda kəi lé unda maji péd-péd ya. 49 Nɛ yeḛ gə́ oo tapam ɓa ra née el ndá yeḛ to asəna kára ba gə dəw gə́ unda kəi ləa dɔ naŋg’d lal kuru bwa ɓa tum ne ginee. Loo gə́ mán bélm aw ula unda kaar kəi pəji-pəji ndá léegəneeya kəi lé təd kuyum oso naŋg tɔ ndá tuji gə́ oso dɔ kəi’g neelé to tuji gə́ boo ya.
