Hilim hana Firʼoon malik Masir
1 Baʼad santeen, al-malik Firʼoon hilim. Fi hilmah hu gaaʼid fi khachum bahar al-Niil. 2 Wa chaaf sabʼa bagar sumaan wa samhiin marago min al-bahar wa gaaʼidiin yaakulu gechch fi khachum al-bahar. 3 Wa baʼad chiyya, chaaf sabʼa bagar aakhariin baatliin wa cheeniin marago min al-bahar wa macho jambuhum. 4 Wa tawwaali, gammo akalo al-bagar al-sumaan wa samhiin dool. Wa khalaas, al-malik gamma min al-noom.
5 Wa gabbal naam wa hilim battaan. Hu chaaf sabʼa ganaadiil hana gameh marago min ageegaay waahide. Wa humman tukhaan wa malaaniin iyaal. 6 Wa hu chaaf battaan sabʼa ganaadiil rugaag wa hargaaniin min al-hamu marago jambuhum. 7 Wa zarato al-ganaadiil al-tukhaan wa malaaniin iyaal. Wa khalaas, Firʼoon gamma wa irif kadar hu hilim.
8 Wa be fajur, Firʼoon barjal marra waahid min hilmah da wa naada kulla l-chaddaara wa ulama Masir. Hu hajja leehum be l-hilim wa laakin naadum waahid kula ma gidir fassar leyah al-hilim da.
9 Khalaas, masʼuul hana l-naas al-bantu charaab le l-malik gaal : «Ya siidi ! Al-yoom ana azzakkart khataayi. 10 Yoom waahid, inta ziʼilt minni ana wa min masʼuul al-naas al-yisawwu khubza. Wa gammeet sajantina fi sijin hana kabiir al-hurraas. 11 Wa yoom waahid, hilimna wa hilim hana ayyi waahid minnina indah maʼana. 12 Wa fi l-sijin fiyah sabi waahid, hu abid Ibraani hana kabiir al-hurraas. Wa aniina hajjeena leyah be hilimna wa hu antaana al-maʼana. Wa fassar le ayyi waahid hilmah. 13 Wa l-kalaam al-kallamah leena da, ja fi derbah misil hu gaalah. Wa khalaas, leyi ana gabbaltini fi khidimti wa laakin le masʼuul al-naas al-bisawwu khubza, inta chanagtah.»
Yuusuf fassar hilim Firʼoon
14 Wa tawwaali Firʼoon rassal yijiibu Yuusuf. Wa macho maragooh min al-sijin. Wa hu zayyan raasah wa khayyar khalagah. Wa waddooh giddaam Firʼoon. 15 Wa l-malik gaal le Yuusuf : «Ana hilimt wa naadum waahid kula ma gidir fassar leyi hilmi da. Wa ana simiʼt kadar inta tagdar tifassir al-hilim kan naadum hajjaah leek.» 16 Wa Yuusuf radda leyah : «Ma ana bas nantiik tafsiir laakin al-Rabb bas yantiik tafsiir adiil.»
17 Wa l-malik gaal : «Fi hilmi ana gaaʼid fi khachum bahar al-Niil. 18 Wa daahu chift sabʼa bagar sumaan wa samhiin marago min al-bahar wa gaaʼidiin baakulu gechch fi khachum al-bahar. 19 Wa baʼad da, sabʼa bagar aakhariin kula marago waraahum wa humman baatliin wa cheeniin wa hargaaniin. Wa ana ma chift abadan fi Masir bagar cheeniin misil dool ! 20 Khalaas al-bagar dool akalo al-sabʼa bagar al-sumaan al-marago awwal. 21 Baʼad akaloohum, be da kula humman gaaʼidiin baatliin misil awwal. Wa kan chiftuhum, ma tuguul akalo al-bagar dool. Khalaas ana wiʼiit.
22 «Wa battaan ana hilimt wa daahu chift sabʼa ganaadiil tukhaan wa malaaniin iyaal marago min ageegaay waahide. 23 Wa baʼad da, sabʼa ganaadiil aakhariin marago jambuhum wa humman rugaag wa yaabsiin wa hargaaniin min al-hamu. 24 Wa l-sabʼa ganaadiil al-rugaag zarato al-ganaadiil al-malaaniin iyaal. Wa misil da, ana hajjeetah le l-chaddaara wa laakin ma fi naadum al-gidir fassarah leyi.»
25 Wa Yuusuf gaal le Firʼoon : «Hilmak al-itneen dool yiwassufu cheyy waahid bas. Al-Rabb wassafaak al-cheyy al-yisawwiih. 26 Al-sabʼa bagar al-samhiin wa l-sabʼa ganaadiil al-malaaniin iyaal humman sabʼa sana. Wa da, hilim waahid bas. 27 Wa l-sabʼa bagar baatliin wa cheeniin al-marago waraahum wa l-sabʼa ganaadiil yaabsiin wa hargaaniin min al-hamu, humman dool yiwassufu sabʼa sana hana juuʼ.
28 «Misil ana ooreetak, ya l-sayyid al-malik, al-Rabb wassafaak al-cheyy al-yisawwiih. 29 Daahu al-sabʼa siniin al-jaayiin, yukuunu siniin hana maʼaach katiir fi kulla balad Masir. 30 Wa baʼadeen, yaju sabʼa siniin hana juuʼ. Wa l-naas yanso al-maʼaach al-awwal ligooh fi l-balad. Wa l-juuʼ yidammir kulla balad Masir. 31 Wa l-naas yanso kadar awwal ligo maʼaach katiir. Wa da achaan al-juuʼ yabga chadiid marra waahid. 32 Wa hilmak bigi itneen da achaan al-Rabb chaal kharaar kadar al-cheyy da gariib yukuun.
33 «Ya sayyid al-malik, hassaʼ da fattich naadum faahim wa hakiim wa antiih masʼuuliiyit kulla balad Masir. 34 Wa khutt muraakhibiin fi l-balad. Wa humman yichiilu al-khumus min al-intaaj fi l-sabʼa siniin hana l-maʼaach al-katiir al-yalgooh fi balad Masir. 35 Wa khalli yilimmu al-akil al-yalgooh fi l-sabʼa siniin hana l-maʼaach al-katiir. Wa antiihum amur le yusubbuuh wa yudummuuh fi l-makhaazin al-fi l-hillaal. 36 Be misil da, yudummu al-maʼaach le naas al-balad le sabʼa siniin hana l-juuʼ al-yaju fi balad Masir. Wa be da, al-juuʼ ma yidammir al-balad.»
Yuusuf bigi haakim fi Masir
37 Wakit al-malik Firʼoon wa l-masʼuuliin simʼo al-kalaam al-Yuusuf gaalah da, humman firho. 38 Wa l-malik gaal le masʼuuliinah : «Al-raajil da, Ruuh Allah gaaʼid foogah. Ma nagdaro nalgo naadum al-indah baraka ziyaada minnah.» 39 Wa gaal le Yuusuf : «Al-Rabb wassaf leek kulla l-cheyy da. Achaan da bas, ma fi naadum faahim wa hakiim ziyaada minnak inta. 40 Khalaas inta bas tahkim fi baladi. Wa kulla l-chaʼab hana Masir yitaabuʼu kalaamak. Wa illa ana bas nabga aali minnak achaan ana al-malik.»
41 Wa battaan gaal le Yuusuf : «Khalaas, ana anteetak al-hukum hana kulla balad Masir.» 42 Wa l-malik salla al-khaatim min iidah wa dassaah fi iid Yuusuf wa labbasah khalag hana gumaach sameh wa dassa leyah fi ragabatah hafiide hana dahab. 43 Wa rakkabah fi arabatah al-malakiiye al-taaniye wa l-naas maachiin giddaamah yuguulu : «Kissu min al-derib !» Wa be misil da, Firʼoon anta le Yuusuf al-hukum hana kulla balad Masir. 44 Wa gaal battaan le Yuusuf : «Ana bas al-malik wa nuguul leek naadum ma yarfaʼ iidah wa la rijlah bala iznak inta, fi kulla balad Masir !»
45 Wa l-malik samma Yuusuf Safnat Faʼniih wa jawwazah bineeyit Fuuti Faaraʼ al-usumha Asnaat. Wa Fuuti Faaraʼ hu raajil diin hana l-hille al-usumha Uun. Min da khalaas, Yuusuf bada yahkim fi balad Masir. 46 Wakit Yuusuf gaabal Firʼoon malik Masir, umrah 30 sana. Wa khalaas, hu marag min bakaan al-malik wa macha yuruukh fi kulla balad Masir.
Sabʼa siniin hana maʼaach katiir
47 Fi sabʼa siniin, al-ziraaʼa wildat katiir. 48 Wa fi kulla balad Masir, Yuusuf lamma kulla l-maʼaach hana l-sabʼa siniin dool wa dammaah fi l-makhaazin hana l-hillaal. Wa fi ayyi hille, damma al-maʼaach al-naas haratooh fi l-ziraaʼa al-hawaaleeha. 49 Wa Yuusuf lamma gameh katiir misil ramla hana khachum al-bahar. Wa naadum ma yagdar yigaawisah min al-katara.
50 Gubbaal sant al-juuʼ, Asnaat marit Yuusuf jaabat leyah awlaad itneen, wa hi bineeyit Fuuti Faaraʼ raajil diin hana l-hille al-usumha Uun. 51 Al-bikir, Yuusuf sammaah Manassa (maʼanaatah nassaani) achaan hu gaal : «Al-Rabb nassaani kulla taʼabi wa l-furga maʼa ahali.» 52 Wa l-sakhayyar sammaah Afraayim (maʼanaatah intaaj) achaan hu gaal : «Al-Rabb antaani iyaal fi l-balad al-ana tiʼibt foogha.»
Al-sabʼa siniin hana l-juuʼ bado
53 Khalaas fi Masir, al-sabʼa siniin hana l-maʼaach al-katiir kammalo. 54 Wa l-sabʼa siniin hana l-juuʼ bado misil Yuusuf gaalah. Wa fi kulla l-buldaan, al-juuʼ dakhal leehum, illa fi Masir bas fiyah maʼaach. 55 Wa baʼadeen, al-juuʼ dakhal fi Masir kula. Wa l-chaʼab macho bako le Firʼoon wa gaalo : «Antiina maʼaach !» Wa hu gaal leehum : «Amchu le Yuusuf wa sawwu al-cheyy al-yuguulah leeku.»
56 Wa l-juuʼ bigi chadiid fi kulla l-balad. Wa Yuusuf fatah kulla l-makhaazin wa gamma yibiiʼ al-gameh le chaʼab Masir. Wa battaan al-juuʼ gaaʼid yiziid be ziyaada fi Masir. 57 Wa l-naas jaayiin min kulla l-buldaan le yachru gameh min Yuusuf fi Masir achaan al-juuʼ bigi chadiid marra waahid fi kulla l-buldaan.
Kiya̰r ge Faraon ne ma
1 Swaga ge del ne kale azi ɗe, kiya̰r jan Faraon go: «Faraon ka mḛya maŋgaɗam wak go, 2 nday ná ge so̰o̰l ma ɓyalar, a ndé ne maŋgaɗam se ya digi, a ka zam zám baal pul se. 3 Go̰r go, nday ná ge sḛ dwagre do̰yya ma ɓyalar, a ndé ne maŋgaɗam se ya digi nama go̰r go me, a mḛ nama ziyar go. 4 Nday ná ge sḛ do̰yya ma a uɗi nday ná ge sḛ so̰o̰l ge ɓyalar mbe ma.» Swaga mbe go Faraon kore digi.
5 Faraon gwan fí dam, kiya̰r gwan jan na ta uwale: «Kwa swara pala ma ɓyalar ge ndwara gucugu ma ge gyaɗa ge ɗu pal. 6 Go̰r go, swara pala fa̰r ma ɓyalar ge saam ne fya̰ nama pyar digi me. 7 Swara pala fa̰r mbe ma uɗi ge ndwara gucugu ge ɓyalar mbe ma.» Faraon kore digi, kwar go na kiya̰r jya̰ na ne.
8 Swaga ge swaga ne ko̰y ɗe, Faraon ɓol iigiya, tol naa ge mbole ma, ne naa ge zwama ge suwal Masar ne ma ya mwaɗak, wan nama na kiya̰r mbe pe, ndu a̰me ge mbyat wan na kiya̰r mbe pe kat to. 9 Swaga mbe go, ga̰l ge tyare jiya̰l wak ge Faraon ne her fare, jan na go: «Ma̰ no, mbi dwat da ne ya̰l ge mbi ne ke.» 10 Swaga ge Faraon laar ne vḛne na dore ma pal, ne dó i ne bage swar katugum daŋgay zi, ga̰l ge naa ge koy zok daŋgay ma ne tok go ɗe, 11 i jwak, kiya̰r jya̰ i ɗaal ge ɗu zi, kiya̰r ge daage ka da ne na pe wanna. 12 Ge i zok daŋgay mbe zi, i ka ne mo̰r Ibriniya vya a̰me ɗu, na sḛ ka ke bage koy zok daŋgay temel. I wa̰ na i kiya̰r ma pe, na sḛ hare i, i kiya̰r mbe ma pe zum no. 13 Kaŋ ma ge na sḛ ne jya̰ i, a ke dimma ca ne na sḛ ne wa̰ i nama pe go. Faraon gwa̰ par mbi, mbi temel zi, pé bage swar katugum uwara pala digi no me.
Yusuf wan Faraon kiya̰r ma pe
14 Faraon é temel tol Yusuf. A mbo wan na ne daŋgay zi ya zum avun cap, a sot na pala uzi, a er na ba̰r ma, mbo Faraon ndwara se ya. 15 Faraon jan Yusuf go: «Kiya̰r jya̰ mbi ne, ndu a̰me ge wan mbi na pe to. Mbi za̰ no go, kadɗa ndu wan mo na kiya̰r ge ne jya̰ na pe ya ɗe, mo da ne pool wan na kiya̰r mbe pe zum bàŋ.» 16 Yusuf gwan ne Faraon janna go: «A be mbi to, a Dok wan Faraon fare pe ge kwaɗa ne na pe ne!» 17 Faraon jan Yusuf go: «Kiya̰r ge mbi ne zi, mbi ka mḛya maŋgaɗam wak go. 18 Mbi kwar nday ná ge siŋli, ge sḛ so̰o̰l ma ɓyalar ndeya ne maŋgaɗam wak se ya digi, a ka zam zám baal pul se. 19 Go̰r go, nday ná ge sḛ do̰yya gogojoŋ, sone kakatak ge ɗogle ma ɓyalar a ndé ne maŋgaɗam wak se ya digi me. Ago, mbi be kwa nday ge sone dimma ne nama pe go ɗu suwar Masar go to. 20 Nday ná ge sḛ do̰yya mbe ma uɗi nday ná ge sḛ so̰o̰l mbe ma. 21 Swaga ge a ne uɗi nama no puy ɗe, ndu ne pool wan pe go nama uɗi a̰me ya go to bat, a ka do̰yya dimma ne ge zaŋgal go. Swaga mbe go no, mbi ndwara kore. 22 Uwale, kiya̰r ge ɗogle gwan jan mbi: Mbi kwa swara pala ge ndwara gucugu ma ɓyalar tolla ge gyaɗa ge ɗu pal. 23 Go̰r go, swara pala fa̰r ge saam ne fya̰ nama ma ɓyalar a tol ya zum nama pe go me. 24 Swara pala fa̰r ma uɗi swara ge ndwara gucugu ma. Mbi wa̰ mbole ma kiya̰r mbe ma pe, amma ndu a̰me ge wan mbi nama pe zum to.»
25 Yusuf jan Faraon go: «Mo kiya̰r mbe ma jwak, a fare ge ɗu ge ne. Dok é Faraon kwar kaŋ ge na ne ɓyare kerra. 26 Nday ná ge sḛ so̰o̰l ge ɓyalar mbe ma, ne swara pala ge ndwara gucugu ge siŋli ge ɓyalar mbe ma, a del ma ɓyalar ne. A kiya̰r ge ɗu ge ne. 27 Nday ná ge sḛ do̰yya gogojoŋ ge ɓyalar ge a ne gá ndé ya digi go̰r go mbe ma, ne swara pala fa̰r ge saam ne fya̰ nama ge ɓyalar mbe ma no ɗe, a del ma ɓyalar ge baktar ma ne me. 28 Dimma ne fare ge mbi ne jya̰ Faraon go. Dok é Faraon kwar kaŋ ge na ne ɓyare kerra. 29 Ndi, del ge ɓyalar ge ne mbo ya mbe ma no, mbo kat del ge kaŋzam baŋneya bindik suwal Masar go. 30 Del ma ɓyalar ge baktar mbo mbo ne go̰r ya, ago naa mbo vyale ne del ma ge kaŋzam ne zuli bindik. Baktar mbo vḛne suwal. 31 Baktar mbe mbo kat haŋle ge go ndu mbo gwan dwat ne del ma ge kaŋzam ne zuli bindik to. 32 Kadɗa go, a dwage Faraon na ndwara azi ɗe, ago fare mbe no da ne Dok ta ya, Dok ɓyare ke na ke ne se no zo. 33 Se no, a kwaɗa go Faraon ɓó ndu ge zwama ne ɗalla a̰me ɗu, na é na suwal Masar pal. 34 Uwale, Faraon na é naa a̰me ma suwal Masar go ndwara syal swara kaŋ pul ɗu ne anuwa̰y zi ge del ge ɓyalar ge kaŋzam zuliya bindik mbe ma zi. 35 Nama kote kaŋzam ma ge del ge kwaɗa ge ne mbo ya mbe no, ne wak honna ge Faraon ne ta, nama kote nama digi koyya zok ma zi, suwal ma go. 36 Kaŋ mbe ma no, nama ka koyya suwal Masar go, ne del ge ɓyalar ge baktar ne mbo detɗa suwal Masar pal pe, ne da pe, na kaage baktar na ke suwal yál to.»
Yusuf saŋge Faraon goopol
37 Fare ge Yusuf ne jya̰ mbe ke Faraon ma ne na naa ga̰l ge temel ma sḛ tuli. 38 Faraon jan nama go: «Nee da ne pool ɓol ndu a̰me ge ɗogle ge wiya ne o̰yom ge Dok ne dimma ne ndu mbe no go ɗaa?» 39 Faraon jan Yusuf go: «Tek ge Dok ne é mo kwa kaŋ mbe ma no mwaɗak, ndu a̰me ge ɗalla ne zwama dimma ne mo go to. 40 A mo sḛ mbya kat mbi yàl pal ne, mbi naa ma mwaɗak a gwan ne bama pala mo pe se. A hool gan ge mbi ne é mbi waɗe mo ne ga̰l ne ɗeŋgo.» 41 Faraon jan Yusuf go: «Ne se no, mbi é mo ya suwal Masar pal mwaɗak.» 42 Faraon ndage kyaɗa ne na tok zi, par na Yusuf tok vya zi, uwale kan na ba̰r ɓoso lin na ta, ne yiya̰ subraŋ na ka̰l zi. 43 E na ndé pus pore ge na goopol ne digi. A ka suwa̰leya na ndwara zḛ oyya go: «Ya̰ me viya̰! Ya̰ me viya̰!» A go mbe no ge Faraon ne ho̰ na pool suwal Masar pal pet.
44 Uwale, Faraon jan Yusuf go: «Mbi Faraon ne! Be wak honna ge mo ne to, ndu a̰me ne pool ge her na pala digi ke fare a̰me suwal Masar go to.» 45 Faraon syal Yusuf dḭl Safnat-Paneya, hon na Asnat ge Potifera, bage tuwaleya ge suwal On ne vya kat yàl. Yusuf luwaɗe ndil suwal Masar mwaɗak. 46 Swaga ge a ne mbo ne Yusuf ya Faraon, gan ge suwal Masar ne ndwara se, ka da ne del tapolɗu. Ɗage ne Faraon ta ya, an luwaɗe ndil suwal Masar mwaɗak.
47 Del ɓyalar ge kaŋzam zuliya bindik ne go, suwar don kaŋ gḛ ge be to. 48 Del ge ɓyalar mbe ma pul zi, Yusuf kote swara ma digi suwal Masar go. Ka kote swara ge a ne syal ne suwal ge jyale go ma nama suwal ga̰l ma diŋ. 49 Yusuf kote gḛme digi gḛ ge be to dimma ne kafeɗem ge ne maŋgaɗam ga̰l yuwam wak go go. Ɓase ge na ne kat ge be ge ndu gwan day isi na to.
50 Baktar gale ne be det suwal pal to ɗe, Asnat ge Potifera, bage tuwaleya ge suwal On ne vya tol Yusuf vya son azi. 51 Yusuf hon na vya ge zḛ ge dḭl Manasa , ago, jya̰ go: Dok e mbi ya vyale yál njotɗa ge mbi ne, ne varseya ge mbi ne, ne mbi naa ma. 52 Hon ge azi dḭl Efrayim , ago jya̰ go: Dok hon mbi hir ya go ge suwal ge mbi ne ɓó yál go.
53 Del ge ɓyalar ge kaŋzam ne ka zuliya bindik suwal Masar go kale. 54 Del ge ɓyalar, ge baktar ne ma yan’a, dimma ne Yusuf ne waage na go. Baktar mbe kat suwar pal mwaɗak, amma kaŋzam kat suwal Masar go. 55 Swaga ge kyamal ne ɗage njoy Masar ma ɗe, a ɗage fyal ta Faraon pal na ho̰ bama kaŋzam. Faraon jan nama go: Mbo me Yusuf ta, ke me kaŋ ge na sḛ ba jan aŋ ya. 56 Baktar dasare suwar pal mwaɗak, Yusuf hage hal ma wak, ka hon Masar ma swara yatɗa. Kyamal mbe ka gwan ke naa suwal Masar go gḛ waɗeya. 57 Naa ka mbo ne suwal ge ɗogle ma ya yat gḛme ne Yusuf tok go, ago baktar mbe ka haŋle gḛ suwar pal mwaɗak.
