Kiya̰r ge Nebukadnezar ne ge zḛ ge
1 Del ge azi ge muluk ge Nebukadnezar ne zi, kiya̰r jan na. Na kḭḭm ndage swaga cwat, dam abe ne na ndwara zi uzi. 2 Gan e temel tol mbole ma, ne naa ge e waɗal ma, ne naa ge jam ma ya, ne da pe nama wa̰ na na kiya̰r pe. A mbo ya gan ndwara se. 3 Gan jan nama go: «Kiya̰r jya̰ mbi, ndage mbi kḭḭm swaga no cwat. Wa̰ me mbi mbi kiya̰r mbe pe.» 4 Mbole ma jan gan ne wak Arameya go: «O gan! Ka ne ndwara ɗiŋnedin! Wa̰ i ge mo dore ma mo kiya̰r mbe pe, i ba hare mo na pe.» 5 Gan gwan ne nama janna go: «Mbi jan go: Kadɗa aŋ wan mbi mbi kiya̰r mbe pe ya to, ne hare mbi na pe to me, mbi mbo hun aŋ uzi, mbi mbo gul aŋ zok ma se raram. 6 Amma kadɗa aŋ wan mbi mbi kiya̰r mbe pe ya, aŋ hare mbi na pe zum me, mbi mbo hon aŋ bobo ma gḛ, ne her aŋ pala digi me. Wa̰ me mbi mbi kiya̰r mbe pe, hare me mbi na pe zum me.» 7 Nama sḛ ma gwan jan gan go: «O gan, wa̰ i ge mo dore ma mo kiya̰r mbe pe, i ba hare mo na pe.» 8 Gan gace nama janna go: «Mbi kwa kwa go, aŋ kale swaga ne go baŋ, ne da pe, aŋ kwa kwa go fare ge mbi ne jan ke ke ŋgat. 9 Amma, kadɗa aŋ wan mbi mbi kiya̰r mbe pe to, eya mbe no da ne aŋ pe pet. Aŋ za̰ ta za̰ kun mbi hale, ne boge mbi baŋ, ge go fare na è. Wa̰ me mbi mbi kiya̰r pe, go no, mbi ba kwa go, aŋ da ne pool hare mbi na pe.» 10 A gwan ne gan janna go: «Ndu a̰me ne suwar pal ge ba wan mo fare mbe pe to. Ago gan a̰me, ko na ka ɓaŋlaŋ ko pool, ge ba ele fare hir mbe no pe ge mbole ma, ne naa ge e waɗal ma, ne naa ge jam ma ta to. 11 Kaŋ ge gan ne ɓyare mbe no a haŋle, ndu a̰me ge wan gan na pe to, ta ya kat dok ma ge ne naa dasana ma buwal zi to kyala.» 12 Ne no pe, gan ɗage julili pore, hon wak go, a hṵ naa ge zwama ge Babilon ne ma uzi pet. 13 Wak honna ge gan ne dasare swaga ma go pet, a ka ɓyare hun naa ge zwama ma uzi. A mbo ɓyare Danyel ma ne na kaam ma pe hunna me.
Dok ben Danyel kiya̰r ge gan ne pe zum
14 Swaga mbe go, Danyel gwan ne Ariyok, ga̰l ge naa ge koy gan ma ne, na ge ne zu mbo hun naa ge zwama ge Babilon ne ma uzi fare ne ka̰l ge kwaɗa, ne ɗalla. 15 Ele Ariyok ga̰l ge naa ge koy gan ma ne go: «Fare ge gan ne mbe te gyana ndaar kaka go ɗaa?» Ariyok wan na fare mbe pe. 16 Swaga mbe go, Danyel mbo ɓol gan, kaɗe na, na ya̰ na swaga nde, go no na ba wan na na kiya̰r mbe pe.
17 Swaga ge Danyel ne gwa̰ ya na ɗiŋ, waage Hananiya, Mikayel, ne Azariya, na kaam ma fare mbe, 18 jan nama go, nama kaɗe Dok ge ne digi zi ya, na kwa a̰se, na bḛ fare ɗimil mbe no pe zum, ne da pe, na kaage a hṵ na poseya ne naa ge zwama ge suwal Babilon ne ma to. 19 Dok ben Danyel fare ɗimil mbe pe zum ɗaal kiya̰r zi. Swaga mbe go, Danyel uware Dok ge ne digi zi ya. 20 Danyel uware Dok go:
«Uwareya hon Dok,
na ge dḛ mbo ɗiŋnedin,
ago zwama ne pool a na ne ma ne.
21 A na er swaga ma ne del ma ne,
a na ndage gan ma ne hool pal uzi ne,
é nama hool pal ne,
a na hon naa ge zwama ma zwama ne,
a na hon naa ge ɗalla ma fare kwarra ne,
22 A na ben fare ɗugul ma pe zum ne.
Kwa kaŋ ge ne woy ne tṵ zi ma kwa,
kwaya̰l zen’a na ta ɗaɗak.
23 O Dok ge i bá ma ne,
mbi uware mo, mbi komre mo,
ne zwama ma ne pool ge mo ne ho̰ mbi pe.
Mo bḛ mbi kaŋ ge i ne kaɗe mo pe zum,
mo bḛ i fare ge ne ka ke gan yál pe zum.»
24 Go̰r go, Danyel mbo ɓol Ariyok, na ge gan ne ho̰ na wak go, na hṵ naa ge zwama ge ne Babilon go ma uzi, jan na go: «Hṵ naa ge zwama ge ne Babilon go ma uzi to, ɗame mbi mbo gan ta ya, mbi ba wan na na kiya̰r mbe pe.»
25 Ariyok har tene ɗame Danyel gan ta ya, jan gan go: «Gan, ne naa ge a ne pá nama ne suwal Yuda ya ma buwal zi, mbi ɓo ndu a̰me ya go ɗu ge ba wan mo kiya̰r mbe pe.» 26 Gan ele Danyel, na ge a ne sya na dḭl Beltazar go: «Mo da ne pool wan kiya̰r ge ne jya̰ mbi pe, ne ben mbi na pe zum ɗaa?» 27 Danyel jan gan go: «Fare ɗimil ge gan ne ele na mbe no, ko naa ge zwama ma, ko mbole ma, ko naa ge e waɗal ma, ko naa ge jam ma, a mbyat ben na pe zum to. 28 Amma Dok a̰me ya digi zi ya, a na ben fare ɗimil ma pe zum ne. A na ŋgay gan Nebukadnezar fare ge ne mbo mbo dḛ ya ne. Gan, kiya̰r ge ne jya̰ mo, mo swaga fiya se pe wanna no: 29 O gan, mo swaga fiya se, mo ka dwat kaŋ ge ne mbo mbo dḛ ya ma pal, a go no bage ne ben kaŋ ge ɗimil ma pe, e mo kwa kaŋ ge ne mbo mbo dḛ ya no. 30 A bḛ mbi fare ɗimil mbe no pe zum, a be go mbi zwama waɗe naa pet to, ago mbi wa̰ gan na pe, ne da pe, na ba kwa dwatɗa ge na ne ma.
31 O gan, kaŋ ge mo ne kwa na kiya̰r ge mo ne zi no: Mo kwa kaŋ a̰me mḛya mo ndwara go, ka ɓaŋlaŋ ge be to, serra cicim, ka kaŋ ge hon naa vo. 32 Na pala ka dinar ge siŋli, na ko̰o̰l ma ne na tok ma ka fool kaal, na laar ma ne na swaga-pe ka fool ŋgirma, 33 na koo ma ka walam, na koo-pul ma ka le ɗu walam le ɗu njiyal-mboo me. 34 Mo ka ndil na, ndi njal gṵ hage tene ya, a be ndu a̰me hage na ya ne to, mbo ya mbal na koo ge walam ma ne njiyal mbe no, a ɓa se no kekece. 35 Amma walam ma ne njiyal-mboo, ne fool ŋgirma, ne fool kaal, ne dinar ma, a ɓa uzi kekece, a saŋge dimma ne mboor ge saam ne kwal na ne twal pot swara go somor go, saam kwal nama swaga, ndu gwan kwar nama to. Njal gṵ ge ne mbá na mbe saŋge njal ge ɓaŋlaŋ, ame suwar mwaɗak. 36 No a kaŋ ge mo ne kwa na kiya̰r zi ne. Na pe wanna no.
37 O gan, mo gan ge gan ma ne ne, ago Dok ge ne digi zi ya ho̰ mo muluk, ne pool, ne ndaar, ne hormo. 38 Ho̰ naa dasana ma, ne kavaar ma, ne njoole ma mo tok go, mo ke muluk ya nama pal nama swaga ge daage ma go pet. Mo pala ge dinar mbe ne. 39 Muluk a̰me ge ɗogle mbo ɗage ne mo go̰r ya, mbo kat pool ne ge mo ne go to. Uwale muluk ge ataa mbo mbo ya, mbo kat fool ŋgirma, mbo ke muluk ge suwar pal pet. 40 Uwale, muluk ge anda mbo mbo ya, mbo kat ndaar ne walam go. Dimma ne walam ne ɓá, ko ne nan kaŋ ma pet go, go no me, mbo ɓá ne nan muluk ge may ma. 41 Dimma ne mo ne kwa na koo ma ne na koo-vya ma le ɗu njiyal-mboo ne le ɗu walam go ɗe, muluk mbe mbo kat varseya. Amma pool ge walam ne mbo kat na zi, ne jo̰ mo kwa walam kirgiya ne njiyal-mboo. 42 Ne jo̰ na koo-vya ma ka le ɗu walam ne le ɗu njiyal-mboo ɗe, muluk mbe mbo kat le ɗu pool le ɗu taŋgay. 43 Dimma ne mo ne kwa walam ma ne njiyal-mboo kirgiya digi go, ago muluk mbe ma mbo ke wak tuli ta buwal zi, amma mbo kat sḛ duur pal baŋ. A mbo ɓan digi dagre to, dimma ne walam ma ne njiyal ne ɓan digi dagre to go. 44 Zaman ge gan mbe ma ne zi, Dok ge ne digi zi ya mbo e muluk a̰me ge ndu ne mbyat burmi na to bat, hir a̰me mbo hal na pal to bat me. Na sḛ mbo gul, ne nan muluk mbe ma uzi, mbo gá ɗiŋnedin. 45 Mo kwa njal-gṵ a̰me hage tene ya uzi ne njal ta ya, be ge ndu a̰me hage na ne to mbo ya ɓá walam, ne fool ŋgirma, ne njiyal-mboo, ne fool kaal, ne dinar uzi. Dok ge ɓaŋlaŋ ŋgay gan kaŋ ge ne mbo mbo dḛ ya. Mo kiya̰r mbe no, a kiya̰r ge fareba ne, mbi fare pe hareya no a fare ge fareba ne me.»
46 Gan Nebukadnezar gur na koo Danyel ndwara se uware na, hon wak go, a ke tuwaleya hon na, a tyare na dukan ge hur tuli ma me. 47 Gan jan Danyel go: «A fareba, Dok ge aŋ ne a Dok ge dok ma ne ne, a Bageyal ge gan ma ne, a Bage ne ben fare ɗimil ma pe zum ne, ne jo̰, a mo day ben mbi fare ɗimil mbe pe zum ne.» 48 Gan her Danyel pala digi, hon na bobo kaŋ kwaɗa ma gḛ ge be to, e na ga̰l suwal Babilon pal, e na naa ge zwama ge suwal Babilon ne ma ndwara zḛ me. 49 Danyel kaɗe gan go, na ho̰ ga̰l ge suwal Babilon ne Chadrak, Mechak ne Abednego. Danyel gá gan ta diŋ.
Al-ruʼya al-awwal hana l-malik
1 Wa fi l-sana al-taaniye hana hukmah, al-malik Nabuukhadnasar riʼi wa l-ruʼya di barjalatah marra waahid wa l-noom aba eenah. 2 Wa l-malik naada kulla l-sahhaariin wa l-chawwaafiin wa l-chaddaara wa l-munajjimiin achaan yaju wa yiʼarrufu leyah al-ruʼya di. Wa kulluhum jo giddaam al-malik. 3 Wa l-malik gaal leehum : «Ana riʼiit ruʼya wa l-ruʼya di barjalatni. Achaan da, nidoor naʼarifha.» 4 Wa humman gaalo le l-malik be l-lukhkha al-araamiiye : «Ya l-malik, Allah yansurak ! Min fadlak, hajji le abiidak be l-ruʼya al-inta chiftaha wa aniina kamaan nifassuru leek maʼanaatha.»
5 Wa l-malik radda leehum wa gaal : «Ana niʼakkid leeku ! Kan ma arraftuuni be l-ruʼya al-ana riʼiit beeha hi zaatha wa battaan maʼanaatha, nigattiʼ jisimku lahamaay lahamaay wa nidammir buyuutku wa yabgo misil danaagis. 6 Wa laakin kan arraftuuni be l-ruʼya hi zaatha wa maʼanaatha kula, ana nantiiku hadaaya wa mukaafa wa nukhuttuku fi l-bakaan al-indah charaf. Wa hassaʼ da, arrufuuni be l-ruʼya hi zaatha wa baʼad da, ooruuni maʼanaatha kula.»
7 Wa marra taaniye, humman gaalo leyah : «Khalli al-malik yikallim le abiidah be l-ruʼya hatta aniina nifassuru al-maʼana.» 8 Wa l-malik radda leehum wa gaal : «Akiid intu tidooru tiʼakhkhuru al-wakit achaan intu fihimtu kadar al-kharaar al-ana chiltah da, akiid yukuun ! 9 Laakin kan ma arraftuuni be l-ruʼya zaatha, al-ikhaab da gaaʼid yarjaaku kulluku. Wa intu achchaawartu le taju giddaami wa tihajju leyi be kalaam kidib wa khachch achaan ana nikhayyir fikri. Wa hassaʼ da, arrufuuni be l-ruʼya zaatha wa be da, ana naʼarif khalaas intu tagdaro tifassuruuha.»
10 Wa laakin humman raddo le l-malik wa gaalo : «Ma fi insaan fi l-dunya yagdar yisawwi al-cheyy al-malik talabah ! Wa ma fi malik kabiir wa chadiid al-yatlub cheyy misil da min sahhaari aw chawwaafi aw munajjim. 11 Wa l-cheyy al-malik talabah da gaasi bilheen ! Ma fi naadum al-yagdar yisawwiih le l-malik illa l-ilaahaat wa laakin humman ma gaaʼidiin maʼa l-insaan.»
12 Wa wakit al-malik simiʼ kalaamhum da, ziʼil zaʼal chadiid wa amar yaktulu kulla l-mustachaariin hana Baabil. 13 Wa wakit al-kharaar hana katiliin al-mustachaariin marag, gammo yifattuchu Danyaal wa rufgaanah kula achaan yaktuluuhum.
Allah khabbar Danyaal be l-ruʼya
14 Wa wakit Aryuuk kabiir hurraas al-malik ja achaan yaktul kulla l-mustachaariin hana Baabil, Danyaal kallam leyah be hikma wa adab. 15 Wa hu saʼalah le Aryuuk kabiir hurraas al-malik wa gaal : «Maala kharaar al-malik bigi chadiid misil da ?» Wa Aryuuk fassar le Danyaal kulla cheyy al-kaan. 16 Wa tawwaali, Danyaal macha bakaan al-malik wa chahadah achaan yantiih wakit wa baʼad da, yaji yifassir leyah maʼana hana l-ruʼya.
17 Wa khalaas, Danyaal gabbal beetah wa khabbar rufgaanah Hananya wa Michayiil wa Azarya be l-cheyy al-kaan. 18 Wa gaal leehum khalli yachhado niʼmat Allah Rabb al-samaawaat le yiʼarrifhum al-sirr da achaan ma yaktuluuhum hu wa rufgaanah maʼa l-mustachaariin al-aakhariin hana Baabil.
19 Wa be l-leel, al-sirr da ankachaf le Danyaal fi ruʼya. Wa khalaas, Danyaal chakar Allah Rabb al-samaawaat 20 wa gaal :
«Nachkur Allah daayman wa ila l-abad
achaan hu indah al-hikma wa l-gudra.
21 Hu yikhayyir al-wakit wa l-zaman
wa yidalli muluuk
wa yirakkib muluuk.
Wa hu yiziid hikma le l-hakiimiin
wa maʼrafa le l-aarifiin.
22 Hu yaʼarif al-sirr al-madfuun
wa l-mulabbad
wa yaʼarif al-cheyy al-gaaʼid fi l-dalaam
wa maʼaayah al-nuur.
23 Ya Allah Ilaah juduudi,
nahmudak wa nikhanni be usmak.
Achaan inta anteetni al-hikma
wa l-gudra
wa arraftini al-cheyy
al-talabnaah minnak
wa arraftina al-cheyy
al-bukhuss al-malik.»
Danyaal irif ruʼyat al-malik
24 Wa baʼad da, Danyaal macha bakaan Aryuuk al-naadum al-malik kallafah be katil kulla l-mustachaariin hana Baabil. Wa gaal leyah : «Ma taktul al-mustachaariin hana Baabil laakin waddiini bakaan al-malik wa nifassir leyah ruʼyitah.»
25 Wa bala taʼkhiir, Aryuuk wadda Danyaal giddaam al-malik wa gaal leyah : «Ana ligiit raajil waahid min al-naas al-karaboohum wa jaaboohum min balad Yahuuza. Wa hu yagdar yifassir leek ruʼyitak, ya l-malik.» 26 Wa l-malik saʼalah le Danyaal al-sammooh Beltachaasar wa gaal : «Asmaʼ, tagdar tiʼarrifni be l-ruʼya wa tafsiirha walla ?»
27 Wa Danyaal radda le l-malik wa gaal : «Ya siidi al-malik, al-sirr al-inta talabtah da wa la l-mustachaariin wa la l-chawwaafiin wa la l-sahhaariin wa la l-khattaatiin ma yagdaro yaʼarfuuh wa yiʼooruuk beyah. 28 Laakin aʼarif kadar Allah Rabb al-samaawaat yakchif al-asraar. Wa hassaʼ, hu wassaf le l-malik Nabuukhadnasar al-cheyy al-yabga fi l-ayyaam al-jaayiin. Wa daahu al-hilim wa l-ruʼya al-inta chiftah wakit inta naayim fi furaachak. 29 Ya l-malik, wakit inta naayim fi furaachak, inta fakkart fi l-mustakhbal wa Allah al-yakchif al-asraar kamaan wassaf leek al-cheyy al-yabga baʼadeen. 30 Ana ma indi hikma ziyaada min kulla l-naas wa Allah ma kachaf leyi al-sirr da be sabab hikmati laakin achaan inta al-malik taʼarif al-tafsiir wa tafham al-cheyy al-ja leek fi fikrak.
31 «Ya l-malik, inta riʼiit wa chift giddaamak sanam tawiil wa kabiir al-biraari ziyaada wa choofah bikhawwif. 32 Wa raas al-sanam da min dahab saafi wa sadrah wa iideenah min fudda wa batnah wa dawaarjah min nahaas 33 wa siigaanah min hadiid wa rijileenah kamaan min hadiid wa tiine mukhalbatiin. 34 Wa wakit inta gaaʼid tichiif foogah ke bas, hajar waahid marag min al-jabal bala ma limsatah iid wa wagaʼ fi rijle al-sanam al-min hadiid wa tiine mukhalbatiin wa rihikaahum. 35 Wa khalaas, al-hadiid wa l-tiine wa l-nahaas wa l-fudda wa l-dahab anrahako dagiig wa bigo misil uttaab al-riih chaalatah, ma faddal minnah cheyy. Wa l-hajar al-darab al-sanam da kamaan bigi jabal kabiir wa sadda kulla l-ard.»
Danyaal fassar ruʼyat al-malik
36 Wa Danyaal gaal battaan : «Ya l-malik ! Kallamtak be l-ruʼya wa daahu maʼanaatha. 37 Ya l-malik, inta malik al-muluuk wa leek inta Allah Rabb al-samaawaat antaak al-mamlaka wa l-khuwwa wa l-gudra wa l-charaf. 38 Wa hu khatta tihit sultitak kulla l-naas wa haywaanaat al-kadaade wa tuyuur al-sama, kan gaaʼidiin ween kulla, achaan inta tahkim fooghum. Wa l-raas hana l-dahab da yimassilak inta. 39 Wa baʼadak inta, taji mamlaka aakhara sakhayre min mamlakatak. Wa baʼad da, taji mamlaka taalta al-yimassilha al-nahaas wa tamluk kulla l-ard. 40 Wa baʼad da, taji mamlaka raabʼe gawiiye misil al-hadiid. Wa l-hadiid yikassir wa yarhak kulla cheyy. Be misil da, al-mamlaka di kula tikassir wa tarhak kulla l-mamaalik. 41 Wa inta chift al-rijle wa l-asaabiʼ min hadiid wa tiine mukhalbatiin. Wa da maʼanaatah al-mamlaka di tilgaasam wa nussaha yabga gawi misil al-hadiid achaan inta chift al-hadiid mukhalbat be tiine. 42 Wa l-asaabiʼ hana l-rijle al-nussuhum hadiid wa nussuhum tiine, da yiwassif kadar al-mamlaka di nussaha yabga gawi wa nussaha yabga daʼiif. 43 Wa inta chift al-hadiid mukhalbat maʼa l-tiine wa da maʼanaatah al-naas yisawwu alaakha ambeenaathum be derib al-akhiide. Laakin al-alaakha di ma tabga gawiiye achaan al-hadiid ma bilkhalbat maʼa l-tiine.
44 «Wa fi wakit al-muluuk dool, Allah Rabb al-samaawaat yiʼassis mamlaka al-abadan ma tiddammar wa ma fi chaʼab aakhar yistaʼmarha. Wa hi tidammir wa tarhak kulla l-mamaalik dool wa tagood ila l-abad. 45 Wa inta chift hajar al-marag min al-jabal bala ma limsatah iid. Wa l-hajar da rihik al-hadiid wa l-nahaas wa l-tiine wa l-fudda wa l-dahab. Wa Allah al-Gaadir wassaf le l-malik al-cheyy al-yukuun fi l-mustakhbal. Wa l-ruʼya di akiide wa tafsiirha kula sahiih.»
46 Wa baʼad da, al-malik Nabuukhadnasar dangar wa sajad giddaam Danyaal wa amar yantuuh le Danyaal hadiiye wa bakhuur. 47 Wa khalaas, al-malik hajja le Danyaal wa gaal : «Be sahiih Ilaahku intu da, hu bas Ilaah al-ilaahaat wa Rabb al-muluuk wa hu yakchif al-asraar achaan inta gidirt kachaft leyi al-sirr da.»
48 Wa khalaas, al-malik antaah le Danyaal charaf wa antaah hadaaya katiiriin wa muhimmiin. Wa darrajah haakim fi wulaayat Baabil kullaha wa khattaah muhaafiz kabiir fi kulla l-mustachaariin hana Baabil. 49 Wa Danyaal talab min al-malik yanti al-idaara hana wulaayat Baabil le Chadraak wa Michaak wa Abdalnagu. Wa Danyaal kula bigi waahid min ajaawiid al-malik.
